Πως το σχολείο μπορεί να γίνει δημιουργικό

Η Ιωάννα Ντίνου, εκπαιδευτικός και υπεύθυνη περιβαλλοντικής εκπαίδευσης μιλά για το Σχολείο της Δημιουργικότητας και πως οι μαθητές θα μπορέσουν να αγαπήσουν και πάλι την εκπαίδευση.

Πριν μερικούς μήνες την προσοχή μου τράβηξε μια ομάδα στο facebook με τίτλο «Το Σχολείο της Δημιουργικότητας». Ένας τίτλος πολλά υποσχόμενος αλλά και σχεδόν ευφημισμός για το ελληνικό σχολείο όπως το θυμόμαστε οι περισσότεροι από εμάς. Την δημιουργό του, Ιωάννα Ντίνου είχα συναντήσει με διάφορες αφορμές σε εκδηλώσεις που αφορούσαν την εκπαίδευση, με την ιδιότητα της συντονίστριας στο πρόγραμμα ενδυνάμωσης Νέων Γυναικών του Ιδρύματος Λαμπράκη, σαν παιδαγωγική σύμβουλος στην εθελοντική πρωτοβουλία που ασχολείται με τον επαγγελματικό προσανατολισμού R.Ε.A.L Science αλλά και σαν μέλος της ΑΜΚΕ Small Educational Paradises που ιδρύθηκε πρόσφατα από την Γεωργία Φουντουλάκη με στόχο δράσεις που θα ενισχύσουν την ευαισθητοποίηση για το περιβάλλον και θα στοχεύουν στην προώθηση της Κοινωνίας των Πολιτών. Έχοντας συμπληρώσει έναν ολοκληρωμένο κύκλο στην εκπαίδευση σε πολλά και διαφορετικά πόστα επέλεξα την Ιωάννα Ντίνου για να συζητήσουμε για το πως το σχολείο μπορεί να μεταμορφωθεί σε έναν χώρο δημιουργικότητας.

H Ιωάννα Ντίνου

Πως προέκυψε η ομάδα στο facebook Το σχολείο της δημιουργικότητας;

Αρχικά φτιάχτηκε στο πλαίσιο του Τοπικού Θεματικού Δικτύου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης «Προς ένα Αειφόρο Σχολείο το Σχολείο μου». Με την πρόθεση κατάργησης του θεσμού των Υπευθύνων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, και της αντικατάστασής τους από άλλες δομές, το Δίκτυο σταμάτησε να υπάρχει στα χαρτιά, και έτσι μετά από μια «παιγνιώδη» ψηφοφορία μετονομάστηκε σε Σχολείο της Δημιουργικότητας. Έμπνευση για τον τίτλο ήταν ο Sir Ken Robinson και η ομιλία του σε ένα TedX τον Φεβρουάριο του 2006 με τίτλο «Τα σχολεία σκοτώνουν τη δημιουργικότητα;» στην οποία παρουσιάζει μια βαθιά τεκμηριωμένη επιχειρηματολογία για τη δημιουργία ενός εκπαιδευτικού συστήματος που θα καλλιεργεί αντί να υπονομεύει τη δημιουργικότητα.

Ενισχύει και προωθεί την δημιουργικότητα το ελληνικό δημόσιο σχολείο;

Δυστυχώς το αντίθετο θα έλεγα. Το εκπαιδευτικό μας σύστημα δεν δέχεται το λάθος. Όμως αν δεν είσαι προετοιμασμένος να κάνεις λάθος δεν θα σκεφτείς ποτέ κάτι πρωτότυπο. Εκπαιδεύουμε τα παιδιά κάνοντάς τα να ξεχνούν τις δημιουργικές τους ικανότητες. Όλο το σύστημα της εκπαίδευσης είναι μια παρατεταμένη διαδικασία προετοιμασίας εισαγωγής στο πανεπιστήμιο. Με συνέπεια πολλοί, εξαιρετικά ταλαντούχοι, ευφυείς, δημιουργικοί μαθητές και μαθήτριες να νομίζουν πως δεν αξίζουν γιατί αυτό στο οποίο ήταν καλοί στο σχολείο δεν είχε αξία, ή στιγματιζόταν. Πιστεύω ότι η μοναδική μας ελπίδα για το μέλλον είναι να υιοθετήσουμε μία νέα ιδεολογία για την ανθρώπινη «οικολογία», όπου θα ανασχηματίσουμε την αντίληψή μας για τον πλούτο των ανθρώπινων δυνατοτήτων.

Σεμινάριο εκπαιδευτικών στο 2ο ΕΠΑΛ Ιλίου

Πως μπορούν τα παιδιά να αγαπήσουν το σχολείο;

Σίγουρα όχι με την μορφή που έχει σήμερα. Πραγματικά δεν ξέρω τι θα μπορούσε να φέρει πίσω αυτούς τους μαθητές και τις μαθήτριες που από την μικρή επαφή που έχω μαζί τους, μια και τα τελευταία δέκα και πλέον χρόνια δεν μπαίνω στην τάξη, αλλά και από μαρτυρίες συναδέλφων διαπιστώνω ότι στην καλύτερη περίπτωση είναι αδιάφορoi, στην χειρότερη επιθετικoi, παρενοχλούν το μάθημα, ασκούν εκφοβισμό, βία σε συμμαθητές και συμμαθήτριες τους σε σημείο που να ακυρώνεται τελείως η μαθησιακή διαδικασία. Σίγουρα δεν είναι όλα τα παιδιά έτσι, υπάρχουν και εξαιρέσεις. Θα πρέπει όμως να σκεφτούμε τι έχουμε κάνει λάθος και τα παιδιά βλέπουν το σχολείο τόσο αρνητικά. Αυτό που μπορώ να σκεφτώ είναι μικρά και σταθερά βήματα καταρχάς για την επιστροφή στο αυτονόητο. Να γίνει ξανά το σχολείο ο χώρος που τα παιδιά θα μάθουν, θα κοινωνικοποιηθούν, θα δημιουργήσουν, θα ματαιωθούν, θα πέσουν και θα ξανασηκωθούν μέσα σε ένα ήρεμο και ασφαλές πλαίσιο.

Ποια είναι η δύναμη του σχολείου κατά τη γνώμη σας;

Οι άνθρωποι. Τόσο απλά. 'Oλη η γνώση βρίσκεται πλέον διαθέσιμη στον υπολογιστή μας, στα κινητά μας τηλέφωνα, στις διάφορες εφαρμογές. Έχουμε πρόσβαση σε διαλέξεις καθηγητών σε ολόκληρο τον κόσμο κα μάλιστα δωρεάν, σε ψηφιακά μαθήματα, σε βιβλιοθήκες σε μουσεία παντού. Το Σχολείο είναι ζωντανός οργανισμός, είναι διαδραστικό, έχει κοινωνικοποίηση, φιλίες, αντιπάθειες, αγάπες και μίση, έχει φιλίες. Ανταγωνισμό, άμιλλα , τρικλοποδιές αλλά και χαρές, επιβράβευση, γνώση. Το Σχολείο είναι η ζωή πριν την ζωή. Μαθαίνουμε να κολυμπάμε στα ρηχά πριν πέσουμε στην βαθιά θάλασσα.

Αν το καταλάβουμε όλοι αυτό και κυρίως τα κέντρα λήψης απόφασης ίσως το σώσουμε.

Δράση από το πρόγραμμα "Νοιάζομαι και Δρω"

Μια ιστορία που σας έχει σημαδέψει ως

εκπαιδευτικό;

Πολλές: αδιάγνωστες δυσλεξίες, δειλές προτροπές ας το πάτε στον ειδικό, παιδιά ενδοοικογενειακής βίας, μεγάλης ένδειας ή αντίθετα υπερπροστατευμένα κλεισμένα στον μικρόκοσμο των συμμαθητών από υπερφίαλους γονείς. Χαίρομαι όταν συναντώ στην Πλατεία ή στην Τράπεζα ή οπουδήποτε νέες γυναίκες και νέους άνδρες, ενίοτε με παιδιά, με αναγνωρίζουν και τους αναγνωρίζω λες και δεν πέρασε μια μέρα ή τους καμαρώνω να προοδεύουν, παρακολουθώ τις επιτυχίες τους, ξέρω τι εμπόδια έχουν ξεπεράσει και χαίρομαι που –ελπίζω- βοήθησα και εγώ σε αυτό. Επίσης αδιάφοροι συνάδελφοι, αδιαφανείς κρίσεις, αδαείς διευθυντές και προϊστάμενοι με παρωπίδες, χωρίς όραμα να χάνουν τον χρόνο τους και τον δικό μου μετακομίζοντας τις τελείες στο έγγραφο.

Πως στέκεται το σχολείο σήμερα απέναντι στην έμφυλη ισότητα και την συμπερίληψη;

Αρχίζω από την συμπερίληψη γιατί πραγματικά είναι ένα θέμα που ενδιαφέρει πολλούς γονείς και μαθητές. Η εμπειρία μου λέει ότι δυστυχώς τα πράγματα έχουν να κάνουν με την ευαισθησία ή όχι του κάθε συλλόγου καθηγητών ή και της διεύθυνσης του σχολείου. Στο 3ο ΓΕΛ Νέας Σμύρνης το 2013 δεν υπήρχε ασανσέρ και ένα παιδί με πατερίτσα από ένα σπάσιμο δεν είχε τρόπο να φτάσει στην αίθουσά του, και δύσκολα βρισκόταν αίθουσα στο ισόγειο. Στο Σχολείο της οργανικής μου υπήρχε ασανσέρ, αλλά όχι ράμπα για αμαξίδιο, έγινε με προσωπική πίεση του τότε Διευθυντή. Σίγουρα όμως τα Σχολεία δε διαθέτουν τουαλέτες για ΑΜΕΑ, δωμάτιο ηρεμίας για παιδιά με Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές, Νοσοκόμα και πολλά άλλα. Η κρίση μας έφερε κονδύλια για αναπληρωτές ειδικής αγωγής ευτυχώς και υπάρχουν οι εκπαιδευτικοί παράλληλης στήριξης. Όσο για την ισότητα. Τα Σχολεία είναι γενικά γυναικοκρατούμενος χώρος. Όσο ανεβαίνουμε στην ιεραρχία και την βαθμίδα εκπαίδευσης οι άνδρες μάλλον είναι περισσότεροι. Ας πάρουμε για παράδειγμα τους Διευθυντές Εκπαίδευσης της Δευτεροβάθμιας Περιφέρειας Αττικής . Εφτά στους εφτά είναι άνδρες. Στην Πρωτοβάθμια είναι λίγο καλύτερα 5 άνδρες και 2 γυναίκες.

Έργο από την ψηφιακή έκδοση του "Café της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης"

Πως μπορεί η περιβαλλοντική εκπαίδευση να γίνει ουσιαστική και να κάνει την διαφορά;

Η ΠΕ ως επιστήμη της Αγωγής, έχει κυρίαρχο στόχο την ευαισθητοποίηση των μαθητών και την διαμόρφωση υπεύθυνων μελλοντικών πολιτών. Στην πραγματικότητα της πανδημίας και της κλιματικής αλλαγής ( μην ξεχνάμε το σημαντικό αυτό πρόβλημα) η περιβαλλοντική εκπαίδευση καλείται να παίξει βασικό ρόλο δημιουργώντας πολίτες οι οποίοι θα αναλάβουν δράση και θα προτείνουν δημιουργικές λύσεις για ένα βιώσιμο μέλλον. Ένα Σχολείο δεν μπορεί να θεωρηθεί π.χ. Αειφόρο ή Πράσινο ή Οικολογικό μόνο επειδή εξοικονομεί ενέργεια ή εφαρμόζει προγράμματα ανακύκλωσης ή εάν οι μαθητές του συμμετέχουν σε έναν καθαρισμό παραλίας. Θα πρέπει να προσεγγίζει το περιβάλλον με τρόπο ώστε να επιτυγχάνεται η ολοκληρωμένη και συνολική αντίληψη του και των προβλημάτων του ώστε να καταλήγει σε αλλαγή στάσεων και συμπεριφορών (π.χ εγκατάλειψη του πλαστικού μιας χρήσης σε κάθε μορφή του) και ανάληψη δράσης ( καθαρισμός, ενημέρωση της σχολικής και τοπικής κοινότητας). Τα προγράμματα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στηρίζονται στις αρχές της συμμετοχής της συλλογικής προσπάθειας της συνεργασίας και της σύμπραξης. Η ΠΕ αρχίζει στο Σχολείο, με υλοποίηση στην αίθουσα, με αφόρμηση ένα πραγματικό πρόβλημα που υπάρχει στην καθημερινότητά των παιδιών, το προσεγγίζει με κριτική σκέψη, αναζητώντας λύσεις, ενώ προωθεί την πρωτοβουλία, την φαντασία και την δημιουργικότητα καταλήγοντας στην ευαισθητοποίηση στα περιβαλλοντικά ζητήματα. Αυτό έχει ελπίδες να πετύχει μόνο με την δια βίου Περιβαλλοντική Εκπαίδευση. Σε μια θαυμάσια ρήση ο Jonas Salk είπε: «Αν όλα τα έντομα εξαφανίζονταν από τη Γη, μέσα σε 50 χρόνια όλη η ζωή στον πλανήτη θα τελείωνε. Αν το ανθρώπινο είδος εξαφανιζόταν από τη Γη, μέσα σε 50 χρόνια όλες οι μορφές ζωής θα ευδοκιμούσαν».

Ποια είναι η σημαντικότερη πρόκληση που αντιμετωπίζει το εκπαιδευτικό σύστημα σήμερα;

Σε μια κοινωνία που έχει πάψει να ιεραρχεί υψηλότερα όλων των αξιών τη μόρφωση θεωρώ ότι το εκπαιδευτικό σύστημα πρέπει να αναζητήσει την χαμένη του αξία. Και επειδή η καρδιά του εκπαιδευτικού συστήματος είναι οι εκπαιδευτικοί της τάξης και οι μαθητές και οι μαθήτριες , θα έπρεπε η εκάστοτε ηγεσία του Υπουργείου Παιδείας καθώς όλοι οι «σοφοί» που την πλαισιώνουν κάθε φορά , να σκύψουν και να αφουγκραστούν τις πραγματικές ανάγκες και τα πραγματικά προβλήματα, να τα καταγράψουν και να προχωρήσουν σε κατάλληλες διορθωτικές κινήσεις. Η συνεχιζόμενη οικονομική κρίση και η πανδημία -για τις επιπτώσεις της οποίας δεν έγινε ούτε μία έρευνα από το υπουργείο Παιδείας-, το συνεχές ράβε -ξήλωνε των μεταρρυθμίσεων, έχουν φέρει την κατάσταση σε οριακό σημείο απαξίωσης. Οι εκπαιδευτικοί εγκαλούν τους γονείς για αδιαφορία και οι γονείς τους εκπαιδευτικούς, το υπουργείο να κατηγορεί τους συνδικαλιστές και αυτοί με την σειρά τους τους κομματικούς μηχανισμούς. Μεγάλος χαμένος; Τα παιδιά και κυρίως οι μαθητές και οι μαθήτριες του Γυμνασίου.

Ποιο θεωρείτε το πλέον επιτυχημένο εκπαιδευτικό σύστημα διεθνώς και τι θα είχαμε να μάθουμε από αυτό;

Θα έλεγα ότι επιτυχημένο είναι ένα σύστημα όπου η σχολική εγκατάλειψη είναι μηδενική, δεν έχει φαινόμενα εκφοβισμού, η εκπαιδευτική διαδικασία λαμβάνει χώρα σε αξιοπρεπείς συνθήκες για καθηγητές και μαθητές, υπάρχει συνέχεια, σέβεται και αναγνωρίζει όλες τις ικανότητες του παιδιού, είναι συμπεριληπτικό, αλλά δεν φοβάται να βάλει κανόνες και όρια, με δύο λόγια ένα εκπαιδευτικό σύστημα σχεδιασμένο συναινετικά και εκ θεμελίων ώστε να έχει πιθανότητες να ακολουθήσει την 4η Βιομηχανική Επανάσταση.

Το δικαίωμα στην άμβλωση

Η δικηγόρος Κάτια Νεοφύτου μιλά για τον αντίκτυπο της απόφασης του Ανωτάτου Δικαστηρίου των ΗΠΑ για τις αμβλώσεις, για το τι ισχύει στην Ελλάδα αλλά και το τι μένει ακόμη να γίνει.

Τι προβλέπει η πρόσφατη απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου σχετικά με τις αμβλώσεις στις ΗΠΑ;

Ανετράπη η ιστορική απόφαση Roe v Wade του 1973. Η νέα απόφαση δίνει το δικαίωμα σε κάθε πολιτεία ξεχωριστά να αποφασίζει για το αν και υπό ποιες προϋποθέσεις θα επιτρέπει την άμβλωση, ενώ έως τώρα το δικαίωμα στην άμβλωση ήταν κατοχυρωμένο σε ομοσπονδιακό επίπεδο. Βέβαια υπήρχαν ήδη εδώ και πολλά χρόνια συντονισμένες προσπάθειες από συντηρητικές πολιτείες (π.χ. Τέξας) να δυσκολέψουν την πρόσβαση των γυναικών πολιτών τους στην άμβλωση. Ήδη από τη μέρα ανακοίνωσης της απόφασης του Ανωτάτου Δικαστηρίου κάποιες πολιτείες έθεσαν σε εφαρμογή νόμους που απαγορεύουν ή δυσκολεύουν σε μεγάλο βαθμό την πρόσβαση στην άμβλωση εντός της πολιτείας τους (και μάλιστα χωρίς να προβλέπουν εξαιρέσεις π.χ. αν η εγκυμοσύνη είναι αποτέλεσμα βιασμού ή αν απειλείται η ζωή της γυναίκας εάν συνεχίσει η εγκυμοσύνη λόγω ιατρικού προβλήματος στην υγεία της γυναίκας ή/και του εμβρύου), αλλά και ποινικοποιούν μέχρι και το να ταξιδέψει κάποιος (που προφανώς θα έχει τη χρηματική δυνατότητα να το κάνει) σε άλλη πολιτεία όπου επιτρέπεται η άμβλωση και να την κάνει εκεί. Επίσης, απειλεί με σκληρές ποινικές ευθύνες το ιατρικό προσωπικό που θα παραβεί το νόμο.

Ποιος θα είναι ο αντίκτυπος της απόφασης του Ανωτάτου Δικαστηρίου στην ζωή των γυναικών;

Πρέπει να καταλάβουμε ότι η πρόσβαση στην τεχνητή διακοπή της εγκυμοσύνης είναι πρόσβαση στην υγεία, για πολλές γυναίκες είναι ζήτημα ζωής και θανάτου. Σε κάποιες περιπτώσεις που είδαν το φως της δημοσιότητας αμέσως μετά την απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου, είδαμε ότι φτάνουμε στο σημείο να υποχρεώνεται ουσιαστικά μια γυναίκα να συνεχίσει εγκυμοσύνη όπου το έμβρυο είναι έως και νεκρό μέσα στη μήτρα και να περιμένει να το γεννήσει, το οποίο μπορεί να αποβεί μοιραίο για δική της ζωή. Επίσης, η απαγόρευση δεν οδηγεί απαραίτητα στο να μη γίνονται αμβλώσεις, απλώς αυτές να γίνονται μη ασφαλείς, οδηγώντας σε θανάτους των εγκύων αλλά και σε διάφορα είδη σωματικής και ψυχικής νοσηρότητας.

Τι σημαίνει η απόφαση αυτή για τα γυναικεία δικαιώματα;

Πρόκειται για ένα βαρύ πλήγμα στο δικαίωμα των γυναικών στην αυτοδιάθεση και την έμφυλη ισότητα, ένα σημαντικό βήμα πίσω στον αγώνα για τα δικαιώματα των γυναικών και φυσικά αποτελεί τροφοδότη για αύξηση της κοινωνικής ανισότητας με ταξικά και ρατσιστικά χαρακτηριστικά (είναι κυρίως εναντίον των Αφροαμερικανίδων και Λατίνων γυναικών που αποτελούν και τα φτωχότερα στρώματα της αμερικανικής κοινωνίας, απειλείται η πρόσβαση αυτών των γυναικών τόσο σε υπηρεσίες υγείας αλλά και στην παιδεία και επαγγελματική ζωή, καθώς πολλές από αυτές ίσως κληθούν να σταματήσουν την εκπαίδευση ή την εργασία τους για να μεγαλώσουν ένα παιδί/παιδιά που δεν είχαν υπολογίσει). Με δεδομένη την οικονομική κρίση που βιώνει ο δυτικός κόσμος, ήδη διαμορφώνεται -ξανά μετά από πολλά χρόνια- πολιτικά η άποψη της επιστροφής των γυναικών στο σπίτι. Πιθανά ο επιβεβλημένος εγκλωβισμός των γυναικών στο σπίτι δημιουργεί τις συνθήκες ώστε ο εργασιακός χώρος να είναι πάλι «αντρική υπόθεση», “aman’sworld”. Πίσω από τέτοιου είδους συντηρητικές αποφάσεις κρύβονται και συντηρητικές πολιτικές που γυρνούν τον κόσμο των γυναικών 100 χρόνια πίσω.

Γιατί συνέβη τώρα;

Σε μεγάλο βαθμό, αυτό κατέστη τώρα δυνατό επειδή η σύνθεση του Ανώτατου Δικαστηρίου έχει πλέον αλλάξει προς το πιο συντηρητικό. Να σημειωθεί εδώ ότι οι δικαστές στο Ανώτατο δικαστήριο των ΗΠΑ διορίζονται από τους Προέδρους των ΗΠΑ και η θητεία τους είναι εφ’ όρου ζωής, λήγει μόνο με την παραίτηση ή το θάνατό τους. Το δικαστήριο έγινε πιο συντηρητικό όταν ο δικαστής Samuel Alito διαδέχθηκε τον δικαστή O'Connor το 2006, και ξανά το 2018 όταν ο δικαστής Brett Kavanaugh διαδέχθηκε τον δικαστή Kennedy, έναν συντηρητικό που ήταν επί μακρόν υπέρμαχος της διατήρησης των δικαιωμάτων στην άμβλωση. Ο θάνατος της κορυφαίας φιλελεύθερης και υπέρμαχου των δικαιωμάτων στην άμβλωση, δικαστή Ruth Bader Ginsburg λίγες μέρες πριν τις εκλογές του 2020, έδωσε την αποφασιστική βολή. Ο τότε πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ κάλυψε γρήγορα την κενή θέση με τη δικαστή Έιμι Κόνι Μπάρετ, μια συντηρητική. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα οι συντηρητικοί δικαστές να κατορθώσουν να δημιουργήσουν πλειοψηφία και να ακυρώσουν το δικαστικό προηγούμενο της Roe που θεωρούσαν κατάφωρα λανθασμένο.

Με ποιον τρόπο αυτό μας επηρεάζει;

Η Αμερική θεωρείται το λίκνο του δυτικού πολιτισμού, επομένως τίθεται ένα ανησυχητικό για τα δικαιώματα των γυναικών νομικό προηγούμενο λόγω της ανατροπής της Roe. Πιθανόν αυτή η στροφή των ΗΠΑ στο συντηρητισμό να δώσει το έναυσμα σε ήδη συντηρητικές κοινωνίες να υιοθετήσουν αντίστοιχες πολιτικές. Ακόμα και πριν την ανατροπή της Roe στις ΗΠΑ, είχαμε την απόφαση του συνταγματικού πολωνικού δικαστηρίου να απαγορεύσει την πρόσβαση στην άμβλωση ακόμα και σε περιπτώσεις σοβαρών και μη αναστρέψιμων εμβρυϊκών ελαττωμάτων ή ανίατης ασθένειας του εμβρύου. Πιθανολογείται ότι η εξέλιξη αυτή στις ΗΠΑ υπέρ του συντηρητισμού στα αναπαραγωγικά δικαιώματα να οδηγήσει άλλες χώρες στην υιοθέτηση σκληρών συντηρητικών μέτρων. Επομένως, το ζήτημα της άμβλωσης καθίσταται πιο επίκαιρο και πιο ευάλωτο σε αλλαγές από ποτέ. Μπορεί να θιγούν και σειρά άλλων δικαιωμάτων τόσο των γυναικών όσο και της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας, όπως σαφώς διατυπώθηκε από νομικούς κύκλους των ΗΠΑ.

Πως θα χαρακτηρίζατε την ελληνική νομοθεσία σχετικά με αυτό το θέμα;

Η ελληνική νομοθεσία σε σχέση με τα αναπαραγωγικά δικαιώματα είναι αρκετά προοδευτική. Το δικαίωμα στην άμβλωση είναι προστατευμένο, αν και υπό προϋποθέσεις, και δίνεται δικαίωμα πρόσβασης στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή σε ευρύ κοινό, όπως γυναίκες μόνες. Υπάρχει κενό όσον αφορά στα δικαιώματα γονεϊκότητας των ομόφυλων ζευγαριών αλλά κι εκεί γίνονται πλέον βήματα προς την ελευθερία (π.χ. αναγνώριση δικαιώματος ομόφυλων ζευγαριών που έχουν τελέσει σύμφωνο συμβίωσης να προβούν σε αναδοχή τέκνου). Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι η Ελλάδα είναι από τις λίγες χώρες στον κόσμο που αναγνωρίζει επισήμως το δικαίωμα στην απόκτηση παιδιού ως επέκταση του δικαιώματος στην ελεύθερη έκφραση (άρθρο 5 παρ. 1 Συντάγματος) και από τις λίγες χώρες παγκοσμίως και ελάχιστες στην Ευρώπη που θεωρούν νόμιμη την παρένθετη μητρότητα υπό προϋποθέσεις.

Το πρόβλημα εντοπίζεται κατά την άποψή μου όχι τόσο στο νομικό πλαίσιο αλλά στην εφαρμογή του νόμου και στην έλλειψη ελέγχου και δομών υποστήριξης. Αυτή τη στιγμή είναι σε δημόσια διαβούλευση και νομοσχέδιο για την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, με το οποίο προωθούνται σημαντικές αλλαγές προς προοδευτικές κατευθύνσεις. Παράλληλα θεσπίζεται ένα νομικό πλαίσιο ικανό να διασφαλίσει θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα των ίντερσεξ ατόμων και να εξασφαλίσει την ομαλή ανάπτυξη του φύλου τους και της προσωπικότητας τους. Είναι όμως χαμένη ευκαιρία το ότι δε συμπεριλήφθηκαν στο συγκεκριμένο νομοσχέδιο και διατάξεις για τα δικαιώματα των ομόφυλων ζευγαριών να έχουν πρόσβαση στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή.

Πρόσφατα υπήρξαν και στην Ελλάδα προσπάθειες προβολής συντηρητικών και αναχρονιστικών απόψεις σχετικά με τα αναπαραγωγικά δικαιώματα.

Το βίντεο που είχε προβληθεί για την αναπαραγωγική υγεία, πράγματι ήταν ατυχές και αναχρονιστικό, αλλά γενικά θεωρώ πως η ελληνική κοινωνία έχει αρχίσει να γίνεται πιο φιλελεύθερη και δεκτική. Το μεγαλύτερο πρόβλημα θεωρώ πως συγκεντρώνεται στην περιφέρεια και ίσως πρέπει να γίνουν περισσότερο στοχευμένες δράσεις με σεβασμό όμως και στα κοινωνικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά της κάθε περιοχής. Το νομικό πλαίσιο είναι αρκετά φιλελεύθερο σε σύγκριση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες αλλά υπάρχουν περιθώρια βελτίωσης ειδικά σε ό,τι αφορά την πρόσβαση των ΛΟΑΤΚΙ στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή και στη νομική τους αναγνώριση ως γονείς. Ειδικά σε σχέση με την άμβλωση, οφείλουμε κατά τη γνώμη μου να το προωθούμε, γιατί άλλωστε είναι, ως θέμα υγείας, όπως αντίστοιχα είναι και η αντισύλληψη, ταυτόχρονα όμως και ως θέμα αυτοδιάθεσης του ατόμου.

Υπάρχουν σχετικές υποθέσεις, νομικά προηγούμενα στην Ελλάδα;

Δεν υπάρχουν στην ελληνική νομολογία αποφάσεις ανάλογες της Roe v. Wade. Υπάρχει όμως νομολογία σχετικά με το ερώτημα για το χρόνο κατά τον οποίο θεωρείται ότι υπάρχει άνθρωπος. Βάσει πάγιας πλέον νομολογίας, συμπεραίνεται πως το άτομο ως υποκείμενο δικαίου υφίσταται από τη γέννησή του (εφόσον γεννηθεί ζωντανό). Έως τότε το έμβρυο θεωρείται ως ιδιότητα του γυναικείου σώματος, αφού συνδέεται οργανικά με το σώμα της μητέρας. Η άμβλωση είναι ένα ζήτημα που σχετίζεται άμεσα με τα δικαιώματα της γυναίκας, διότι διαδραματίζεται στο σώμα της. Όταν απαγορεύεται νομικά η δυνατότητα ενός ατόμου να αποφασίζει αυτοβούλως για το σώμα του, υπονομεύεται υπέρμετρα η ελευθερία έκφρασής του (άρθρο 5 παρ. 1 Συντάγματος) καθώς και η αυτονομία του και συγκεκριμένα το συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμα στον ιδιωτικό βίο (άρθρο 9 παρ. 1 Συντάγματος).

Είναι επαρκής η ενημέρωση των γυναικών για τα αναπαραγωγικά δικαιώματα;

Λόγω της ελευθερίας της ενημέρωσης και την πρόοδο του διαδικτύου μία γυναίκα μπορεί να βρει πληθώρα πληροφοριών στο διαδίκτυο, αλλά και με ένα ραντεβού σε γυναικολόγο/ μαιευτήρα. Αυτό που πιστεύω ότι λείπει από την ελληνική πραγματικότητα είναι δομές ελεύθερες αλλά ελεγμένες για την ποιότητα των υπηρεσιών και πληροφοριών που προσφέρουν για θέματα αναπαραγωγικής υγείας. Θεωρώ πως θα ήταν χρήσιμο να προσφέρεται ψυχολογική υποστήριξη και πληροφόρηση σε γυναίκες που σκέφτονται την άμβλωση και θεωρούν ότι το χρειάζονται και μάλιστα σε κρατικές δομές σε όλη την επικράτεια. Είναι βέβαια αναγκαίο τέτοιου είδους πληροφορίες να προσφέρονται από πιστοποιημένους επαγγελματίες υγείας.

Η Κάτια Νεοφύτου δικηγόρος με ειδίκευση στο Δίκαιο της Υγείας, με διδακτορικό πάνω στο θέμα της παρένθετης μητρότητας και μεταπτυχιακό στο Ιατρικό Δίκαιο και Βιοηθική (PhD, LLM από τη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου του Κεντ, Ηνωμένο Βασίλειο), απόφοιτος Νομικής ΑΠΘ.

Ένα πρωτότυπο παιδικό βιβλίο για το περιβάλλον

Μπορεί ένα επιστημονικό project να γίνει παιδικό βιβλίο και μάλιστα τόσο καλό ώστε να μην μπορείς να το αφήσεις από τα χέρια σου ακόμη και αν είσαι ενήλικας. Ναι μπορεί. Χάρη σε έξι καταπληκτικούς επιστήμονες.

Οι συγγραφείς του βιβλίου στην έκθεση βιβλίου της Μπολόνια. Από επάνω δεξιά και δεξιόστροφα. Lorena Axinte, Alessandro Vasta, Angela Moriggi, Anastasia Papangelou, Marta Nieto Romero και Kelli Rose Pearson.

Ψάχνετε ιστορίες που μεταδίδουν αισιοδοξία. Που μιλούν στα παιδιά για ζητήματα που αφορούν την διάσωση του πλανήτη με ευχάριστο και κατανοητό τρόπο; Ιστορίες που θα εμπνεύσουν παιδιά ( αλλά και ενήλικες) να κάνουν την διαφορά στο σχολείο τους, στην γειτονιά τους, στις κοινότητες τους σε θέματα που αφορούν την βιωσιμότητα και το περιβάλλον. Το παιδικό βιβλίο «Once UponThe Future» ήρθε να κάνει αυτό ακριβώς.

Γραμμένο όχι όπως θα περιμέναμε από κάποιον συγγραφέα παιδικής λογοτεχνίας αλλά από έξι επιστήμονες-ερευνητές (από διαφορετικές χώρες, μεταξύ των οποίων και την Ελλάδα) που αναμετρώνται με πολύ απαιτητικά επιστημονικά αντικείμενα. Συναντήθηκαν στα πλαίσια του επιστημονικό προγράμματος «Susplace» του Marie Skłodowska-Curie Actions Innovative Training Network (ITN) που πραγματοποιήθηκε από το 2016 μέχρι το 2019 και χρηματοδοτήθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Η ιδέα προέκυψε σε ένα από τα workshop του προγράμματος το οποίο εξέταζε το πως η επιστήμη μπορεί να χρησιμοποιήσει την μέθοδο της αφήγησης ιστοριών (storytelling) για να επικοινωνήσει με το ευρύ κοινό. Κάποιος τότε ανέφερε την γνωστή φράση που συχνά αποδίδεται στον Αϊνστάιν και λέει πως «Εάν δεν μπορείς να εξηγήσεις κάτι σε ένα εξάχρονο παιδί, τότε και εσύ δεν το έχεις καταλάβει».

H δύναμη του storytelling

Ήταν τότε που προέκυψε η ιδέα ενός παιδικού βιβλίου που θα μιλά με κατανοητό τρόπο μέσα από παιδικές ιστορίες για τα θέματα που απασχόλησαν το project «Susplace» και θα αποτελούσε μια από τις απόρροιες του. «Αυτό είναι» σκέφτηκαν. «Ας γράψουμε ιστορίες για παιδιά. Ποιος άλλωστε είναι ο καλύτερος τρόπος να συνδυάσεις την απαιτητική έρευνα με την απήχηση σε ένα ευρύ κοινό» σκέφτηκαν οι ερευνητές του «Susplace» που στην συνέχεια οργάνωσαν μια σειρά workshop στα οποία ανέπτυξαν τις ιδέες τους αλλά και εξοικειώθηκαν με την τέχνη της συγγραφής παιδικού βιβλίου. Τρία χρόνια μετά το βιβλίο κυκλοφόρησε στα αγγλικά από τον ανεξάρτητο ισπανικό εκδοτικό οίκο Βabidi Βu Libros ενώ αναζητά εκδότη και στην χώρα μας.

Συγγραφείς του πέντε γυναίκες και ένας άνδρας όλοι επιστήμονες ερευνητές που ο καθένας από το πεδίο του εργάζεται για μια πιο συμπεριληπτική κοινωνία και έναν πιο βιώσιμο πλανήτη. Η LorenaAxinte, ερευνήτρια και σύμβουλος στην futuremobility, η Angela Moriggi επιστήμονας κοινωνικής καινοτομίας, η Marta Nieto Romero, ειδική στην διακυβέρνηση κοινωνικο-οικολογικών συστημάτων, η Αναστασία Παπαγγέλου μηχανικός περιβάλλοντος, η Kelli Rose Pearson εξειδικευμένη σε πρακτικές που ενισχύουν την ηγεσία βιωσιμότητας και ο Alessandro Vasta, ερευνητής παραδοσιακών κοινοτήτων και πρακτικών.

Όσο περίπλοκα και απαιτητικά είναι τα επιστημονικά πεδία τα οποία μελετούν οι ερευνητές της ομάδας τόσο πιο εύληπτες και διασκεδαστικές είναι οι ιστορίες που έχουν συμπεριλάβει στο βιβλίο «Once Upon The Future», του οποίου την εκπληκτική εικονογράφηση έχει κάνει η καλλιτέχνης Rita Reis.

H Charlie ένα καρότο με μεγάλη μύτη αντιμετωπίζει μια συμμορία πλαστικών μπουκαλιών στην ιστορία της Αναστασίας Παπαγγέλου «The magic Jumble». Το «Almain The Woods» διηγείται τις περιπέτειες δύο εφήβων που θέλουν να ανακαλύψουν ένα φυτό που απειλείται από εξαφάνιση και είναι απαραίτητο για την σωτηρία του δάσους. Στο «The City’Heartbeat» της Lorena Axinte, η Olivia δεν βγαίνει ποτέ από το σπίτι της μέχρι που μια καινούργια συμμαθήτρια που έρχεται από μια μακρινή χώρα την κάνει να ανακαλύψει την χαρά του να παίζει έξω. Στο «The Legend of the Cosmos Mariners» της Kelli RosePearson η θεία Bloom γύρω από μια φωτιά διηγείται τις ιστορίες των Cosmo Mariners που μάχονται για να σώσουν τον πλανήτη. Στο Brunaia της Marta Nieto Romero κανείς μπορεί να περιηγηθεί στο Wood Wide Web μέσα από ένα μαγικό portal ενώ στην ιστορία του FashionistaJamie του Alessandro Vasta ο Jamie ρισκάρει την φήμη του παρουσιάζοντας τα λινά παραδοσιακά εργόχειρα της γιαγιάς του.

To cut a long story short

Όπως εξηγεί ο Vasta η ιστορία του πραγματεύεται το θέμα του σεβασμού στην παράδοση και στην κουλτούρα των αγροτικών περιοχών αλλά και την σημασία και την αρνητική επίδραση της fast fashion. «Μέσα από το βιβλίο τα παιδιά θα έχουν την ευκαιρία να αναμετρηθούν με αυτά τα ζητήματα και να αλλάξουν την νοοτροπία τους υιοθετώντας πιο βιώσιμες πρακτικές. Ο Jamie στο βιβλίο ενσαρκώνει το στερεότυπο του παιδιού της μεγάλης πόλης που λατρεύει την fast fashion μια τάση που βλέπω να υιοθετούν πολλά παιδιά γύρω μου».

Για την Angela Moriggi «αυτό το βιβλίο ήταν η πιο αυθεντική απόπειρα να επικοινωνήσω την επιστήμη μου που έκανα ποτέ. Ήταν ένα άλμα πίστης για μένα και ένα ταξίδι στο οποίο έπρεπε να μαθαίνω νέα πράγματα συνεχώς».

To εξώφυλλο του βιβλίου

Η ιστορία της Αναστασίας Παπαγγέλου «διαδραματίζεται σε σκουπιδοτενεκέδες, υπονόμους και κάδους κομπόστ, τα οποία στην κοινωνία μας θεωρούνται βρώμικα και σιχαμερά. Το βρώμικο και το σιχαμερό, όμως, είναι θέμα οπτικής γωνίας και μέσα στους κάδους και τους σωρούς αυτούς συντελούνται μικρά θαύματα. Με την ιστορία μου ήθελα να αναδείξω τη μαγεία έναντι της βρωμιάς, και το πώς αυτό που θεωρούμε στην κοινωνία μας σκουπίδι, είναι συχνά ένας πόρος, ένας μικρός θησαυρός» αναφέρει η ίδια. Όσο για την έμπνευση η Κelli Rose Pearson χρειάστηκε να διαβάσει τα αγαπημένα της βιβλία παιδικής λογοτεχνίας όπως το «A Wrinkle in Time» της Madeline L’Engle, τη σειρά βιβλίων «Golden Compass» του Phillip Pullman, το «Coraline» του Neil Gaiman και τα άπαντα του Roald Dahl (για να ακονίσω το χιούμορ μου και να το κάνω πιο ατίθασο και καυστικό.

«Στην εποχή της Γκρέτα Τούνμπερκ είναι οι περιπέτειες αυτών των μικρών ηρώων οι πιο θεραπευτικές ιστορίες που μπορούμε να πούμε στα παιδιά μας» αναφέρει η Susanne Moser ερευνήτρια και σύμβουλος για την κλιματική αλλαγή που έγραψε και τον πρόλογο του βιβλίου. Το Once Upon the Future είναι ένα βιβλίο «γεμάτο περιπέτειες, ελπίδα, λύτρωση. Μια βαθιά εξερεύνηση που σε βοηθά να συνδεθείς με τους άλλους ανθρώπους αλλά και να νιώθεις ασφαλής να είσαι ο εαυτός σου. Μια πρόσκληση να ονειρευτείς, να δημιουργήσεις και να γίνεις μέλος ενός διασυνδεδεμένου κόσμου»