Η Ιωάννα Ντίνου, εκπαιδευτικός και υπεύθυνη περιβαλλοντικής εκπαίδευσης μιλά για το Σχολείο της Δημιουργικότητας και πως οι μαθητές θα μπορέσουν να αγαπήσουν και πάλι την εκπαίδευση.
Πριν μερικούς μήνες την προσοχή μου τράβηξε μια ομάδα στο facebook με τίτλο «Το Σχολείο της Δημιουργικότητας». Ένας τίτλος πολλά υποσχόμενος αλλά και σχεδόν ευφημισμός για το ελληνικό σχολείο όπως το θυμόμαστε οι περισσότεροι από εμάς. Την δημιουργό του, Ιωάννα Ντίνου είχα συναντήσει με διάφορες αφορμές σε εκδηλώσεις που αφορούσαν την εκπαίδευση, με την ιδιότητα της συντονίστριας στο πρόγραμμα ενδυνάμωσης Νέων Γυναικών του Ιδρύματος Λαμπράκη, σαν παιδαγωγική σύμβουλος στην εθελοντική πρωτοβουλία που ασχολείται με τον επαγγελματικό προσανατολισμού R.Ε.A.L Science αλλά και σαν μέλος της ΑΜΚΕ Small Educational Paradises που ιδρύθηκε πρόσφατα από την Γεωργία Φουντουλάκη με στόχο δράσεις που θα ενισχύσουν την ευαισθητοποίηση για το περιβάλλον και θα στοχεύουν στην προώθηση της Κοινωνίας των Πολιτών. Έχοντας συμπληρώσει έναν ολοκληρωμένο κύκλο στην εκπαίδευση σε πολλά και διαφορετικά πόστα επέλεξα την Ιωάννα Ντίνου για να συζητήσουμε για το πως το σχολείο μπορεί να μεταμορφωθεί σε έναν χώρο δημιουργικότητας.
Πως προέκυψε η ομάδα στο facebook Το σχολείο της δημιουργικότητας;
Αρχικά φτιάχτηκε στο πλαίσιο του Τοπικού Θεματικού Δικτύου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης «Προς ένα Αειφόρο Σχολείο το Σχολείο μου». Με την πρόθεση κατάργησης του θεσμού των Υπευθύνων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, και της αντικατάστασής τους από άλλες δομές, το Δίκτυο σταμάτησε να υπάρχει στα χαρτιά, και έτσι μετά από μια «παιγνιώδη» ψηφοφορία μετονομάστηκε σε Σχολείο της Δημιουργικότητας. Έμπνευση για τον τίτλο ήταν ο Sir Ken Robinson και η ομιλία του σε ένα TedX τον Φεβρουάριο του 2006 με τίτλο «Τα σχολεία σκοτώνουν τη δημιουργικότητα;» στην οποία παρουσιάζει μια βαθιά τεκμηριωμένη επιχειρηματολογία για τη δημιουργία ενός εκπαιδευτικού συστήματος που θα καλλιεργεί αντί να υπονομεύει τη δημιουργικότητα.
Ενισχύει και προωθεί την δημιουργικότητα το ελληνικό δημόσιο σχολείο;
Δυστυχώς το αντίθετο θα έλεγα. Το εκπαιδευτικό μας σύστημα δεν δέχεται το λάθος. Όμως αν δεν είσαι προετοιμασμένος να κάνεις λάθος δεν θα σκεφτείς ποτέ κάτι πρωτότυπο. Εκπαιδεύουμε τα παιδιά κάνοντάς τα να ξεχνούν τις δημιουργικές τους ικανότητες. Όλο το σύστημα της εκπαίδευσης είναι μια παρατεταμένη διαδικασία προετοιμασίας εισαγωγής στο πανεπιστήμιο. Με συνέπεια πολλοί, εξαιρετικά ταλαντούχοι, ευφυείς, δημιουργικοί μαθητές και μαθήτριες να νομίζουν πως δεν αξίζουν γιατί αυτό στο οποίο ήταν καλοί στο σχολείο δεν είχε αξία, ή στιγματιζόταν. Πιστεύω ότι η μοναδική μας ελπίδα για το μέλλον είναι να υιοθετήσουμε μία νέα ιδεολογία για την ανθρώπινη «οικολογία», όπου θα ανασχηματίσουμε την αντίληψή μας για τον πλούτο των ανθρώπινων δυνατοτήτων.
Πως μπορούν τα παιδιά να αγαπήσουν το σχολείο;
Σίγουρα όχι με την μορφή που έχει σήμερα. Πραγματικά δεν ξέρω τι θα μπορούσε να φέρει πίσω αυτούς τους μαθητές και τις μαθήτριες που από την μικρή επαφή που έχω μαζί τους, μια και τα τελευταία δέκα και πλέον χρόνια δεν μπαίνω στην τάξη, αλλά και από μαρτυρίες συναδέλφων διαπιστώνω ότι στην καλύτερη περίπτωση είναι αδιάφορoi, στην χειρότερη επιθετικoi, παρενοχλούν το μάθημα, ασκούν εκφοβισμό, βία σε συμμαθητές και συμμαθήτριες τους σε σημείο που να ακυρώνεται τελείως η μαθησιακή διαδικασία. Σίγουρα δεν είναι όλα τα παιδιά έτσι, υπάρχουν και εξαιρέσεις. Θα πρέπει όμως να σκεφτούμε τι έχουμε κάνει λάθος και τα παιδιά βλέπουν το σχολείο τόσο αρνητικά. Αυτό που μπορώ να σκεφτώ είναι μικρά και σταθερά βήματα καταρχάς για την επιστροφή στο αυτονόητο. Να γίνει ξανά το σχολείο ο χώρος που τα παιδιά θα μάθουν, θα κοινωνικοποιηθούν, θα δημιουργήσουν, θα ματαιωθούν, θα πέσουν και θα ξανασηκωθούν μέσα σε ένα ήρεμο και ασφαλές πλαίσιο.
Ποια είναι η δύναμη του σχολείου κατά τη γνώμη σας;
Οι άνθρωποι. Τόσο απλά. 'Oλη η γνώση βρίσκεται πλέον διαθέσιμη στον υπολογιστή μας, στα κινητά μας τηλέφωνα, στις διάφορες εφαρμογές. Έχουμε πρόσβαση σε διαλέξεις καθηγητών σε ολόκληρο τον κόσμο κα μάλιστα δωρεάν, σε ψηφιακά μαθήματα, σε βιβλιοθήκες σε μουσεία παντού. Το Σχολείο είναι ζωντανός οργανισμός, είναι διαδραστικό, έχει κοινωνικοποίηση, φιλίες, αντιπάθειες, αγάπες και μίση, έχει φιλίες. Ανταγωνισμό, άμιλλα , τρικλοποδιές αλλά και χαρές, επιβράβευση, γνώση. Το Σχολείο είναι η ζωή πριν την ζωή. Μαθαίνουμε να κολυμπάμε στα ρηχά πριν πέσουμε στην βαθιά θάλασσα.
Αν το καταλάβουμε όλοι αυτό και κυρίως τα κέντρα λήψης απόφασης ίσως το σώσουμε.
Μια ιστορία που σας έχει σημαδέψει ως
εκπαιδευτικό;
Πολλές: αδιάγνωστες δυσλεξίες, δειλές προτροπές ας το πάτε στον ειδικό, παιδιά ενδοοικογενειακής βίας, μεγάλης ένδειας ή αντίθετα υπερπροστατευμένα κλεισμένα στον μικρόκοσμο των συμμαθητών από υπερφίαλους γονείς. Χαίρομαι όταν συναντώ στην Πλατεία ή στην Τράπεζα ή οπουδήποτε νέες γυναίκες και νέους άνδρες, ενίοτε με παιδιά, με αναγνωρίζουν και τους αναγνωρίζω λες και δεν πέρασε μια μέρα ή τους καμαρώνω να προοδεύουν, παρακολουθώ τις επιτυχίες τους, ξέρω τι εμπόδια έχουν ξεπεράσει και χαίρομαι που –ελπίζω- βοήθησα και εγώ σε αυτό. Επίσης αδιάφοροι συνάδελφοι, αδιαφανείς κρίσεις, αδαείς διευθυντές και προϊστάμενοι με παρωπίδες, χωρίς όραμα να χάνουν τον χρόνο τους και τον δικό μου μετακομίζοντας τις τελείες στο έγγραφο.
Πως στέκεται το σχολείο σήμερα απέναντι στην έμφυλη ισότητα και την συμπερίληψη;
Αρχίζω από την συμπερίληψη γιατί πραγματικά είναι ένα θέμα που ενδιαφέρει πολλούς γονείς και μαθητές. Η εμπειρία μου λέει ότι δυστυχώς τα πράγματα έχουν να κάνουν με την ευαισθησία ή όχι του κάθε συλλόγου καθηγητών ή και της διεύθυνσης του σχολείου. Στο 3ο ΓΕΛ Νέας Σμύρνης το 2013 δεν υπήρχε ασανσέρ και ένα παιδί με πατερίτσα από ένα σπάσιμο δεν είχε τρόπο να φτάσει στην αίθουσά του, και δύσκολα βρισκόταν αίθουσα στο ισόγειο. Στο Σχολείο της οργανικής μου υπήρχε ασανσέρ, αλλά όχι ράμπα για αμαξίδιο, έγινε με προσωπική πίεση του τότε Διευθυντή. Σίγουρα όμως τα Σχολεία δε διαθέτουν τουαλέτες για ΑΜΕΑ, δωμάτιο ηρεμίας για παιδιά με Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές, Νοσοκόμα και πολλά άλλα. Η κρίση μας έφερε κονδύλια για αναπληρωτές ειδικής αγωγής ευτυχώς και υπάρχουν οι εκπαιδευτικοί παράλληλης στήριξης. Όσο για την ισότητα. Τα Σχολεία είναι γενικά γυναικοκρατούμενος χώρος. Όσο ανεβαίνουμε στην ιεραρχία και την βαθμίδα εκπαίδευσης οι άνδρες μάλλον είναι περισσότεροι. Ας πάρουμε για παράδειγμα τους Διευθυντές Εκπαίδευσης της Δευτεροβάθμιας Περιφέρειας Αττικής . Εφτά στους εφτά είναι άνδρες. Στην Πρωτοβάθμια είναι λίγο καλύτερα 5 άνδρες και 2 γυναίκες.
Πως μπορεί η περιβαλλοντική εκπαίδευση να γίνει ουσιαστική και να κάνει την διαφορά;
Η ΠΕ ως επιστήμη της Αγωγής, έχει κυρίαρχο στόχο την ευαισθητοποίηση των μαθητών και την διαμόρφωση υπεύθυνων μελλοντικών πολιτών. Στην πραγματικότητα της πανδημίας και της κλιματικής αλλαγής ( μην ξεχνάμε το σημαντικό αυτό πρόβλημα) η περιβαλλοντική εκπαίδευση καλείται να παίξει βασικό ρόλο δημιουργώντας πολίτες οι οποίοι θα αναλάβουν δράση και θα προτείνουν δημιουργικές λύσεις για ένα βιώσιμο μέλλον. Ένα Σχολείο δεν μπορεί να θεωρηθεί π.χ. Αειφόρο ή Πράσινο ή Οικολογικό μόνο επειδή εξοικονομεί ενέργεια ή εφαρμόζει προγράμματα ανακύκλωσης ή εάν οι μαθητές του συμμετέχουν σε έναν καθαρισμό παραλίας. Θα πρέπει να προσεγγίζει το περιβάλλον με τρόπο ώστε να επιτυγχάνεται η ολοκληρωμένη και συνολική αντίληψη του και των προβλημάτων του ώστε να καταλήγει σε αλλαγή στάσεων και συμπεριφορών (π.χ εγκατάλειψη του πλαστικού μιας χρήσης σε κάθε μορφή του) και ανάληψη δράσης ( καθαρισμός, ενημέρωση της σχολικής και τοπικής κοινότητας). Τα προγράμματα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στηρίζονται στις αρχές της συμμετοχής της συλλογικής προσπάθειας της συνεργασίας και της σύμπραξης. Η ΠΕ αρχίζει στο Σχολείο, με υλοποίηση στην αίθουσα, με αφόρμηση ένα πραγματικό πρόβλημα που υπάρχει στην καθημερινότητά των παιδιών, το προσεγγίζει με κριτική σκέψη, αναζητώντας λύσεις, ενώ προωθεί την πρωτοβουλία, την φαντασία και την δημιουργικότητα καταλήγοντας στην ευαισθητοποίηση στα περιβαλλοντικά ζητήματα. Αυτό έχει ελπίδες να πετύχει μόνο με την δια βίου Περιβαλλοντική Εκπαίδευση. Σε μια θαυμάσια ρήση ο Jonas Salk είπε: «Αν όλα τα έντομα εξαφανίζονταν από τη Γη, μέσα σε 50 χρόνια όλη η ζωή στον πλανήτη θα τελείωνε. Αν το ανθρώπινο είδος εξαφανιζόταν από τη Γη, μέσα σε 50 χρόνια όλες οι μορφές ζωής θα ευδοκιμούσαν».
Ποια είναι η σημαντικότερη πρόκληση που αντιμετωπίζει το εκπαιδευτικό σύστημα σήμερα;
Σε μια κοινωνία που έχει πάψει να ιεραρχεί υψηλότερα όλων των αξιών τη μόρφωση θεωρώ ότι το εκπαιδευτικό σύστημα πρέπει να αναζητήσει την χαμένη του αξία. Και επειδή η καρδιά του εκπαιδευτικού συστήματος είναι οι εκπαιδευτικοί της τάξης και οι μαθητές και οι μαθήτριες , θα έπρεπε η εκάστοτε ηγεσία του Υπουργείου Παιδείας καθώς όλοι οι «σοφοί» που την πλαισιώνουν κάθε φορά , να σκύψουν και να αφουγκραστούν τις πραγματικές ανάγκες και τα πραγματικά προβλήματα, να τα καταγράψουν και να προχωρήσουν σε κατάλληλες διορθωτικές κινήσεις. Η συνεχιζόμενη οικονομική κρίση και η πανδημία -για τις επιπτώσεις της οποίας δεν έγινε ούτε μία έρευνα από το υπουργείο Παιδείας-, το συνεχές ράβε -ξήλωνε των μεταρρυθμίσεων, έχουν φέρει την κατάσταση σε οριακό σημείο απαξίωσης. Οι εκπαιδευτικοί εγκαλούν τους γονείς για αδιαφορία και οι γονείς τους εκπαιδευτικούς, το υπουργείο να κατηγορεί τους συνδικαλιστές και αυτοί με την σειρά τους τους κομματικούς μηχανισμούς. Μεγάλος χαμένος; Τα παιδιά και κυρίως οι μαθητές και οι μαθήτριες του Γυμνασίου.
Ποιο θεωρείτε το πλέον επιτυχημένο εκπαιδευτικό σύστημα διεθνώς και τι θα είχαμε να μάθουμε από αυτό;
Θα έλεγα ότι επιτυχημένο είναι ένα σύστημα όπου η σχολική εγκατάλειψη είναι μηδενική, δεν έχει φαινόμενα εκφοβισμού, η εκπαιδευτική διαδικασία λαμβάνει χώρα σε αξιοπρεπείς συνθήκες για καθηγητές και μαθητές, υπάρχει συνέχεια, σέβεται και αναγνωρίζει όλες τις ικανότητες του παιδιού, είναι συμπεριληπτικό, αλλά δεν φοβάται να βάλει κανόνες και όρια, με δύο λόγια ένα εκπαιδευτικό σύστημα σχεδιασμένο συναινετικά και εκ θεμελίων ώστε να έχει πιθανότητες να ακολουθήσει την 4η Βιομηχανική Επανάσταση.