Επιτυχημένη entrepreneur, ιδρύτρια της εταιρείας new media αθηΝΕΑ και πρέσβειρα της έμφυλης ισότητας η Μαριάννα Σκυλακάκη μιλά για τις δυσκολίες της επιχειρηματικότητας αλλά και για το «ταξίδι» της προς την συνειδητοποίηση του τι σημαίνει να είσαι γυναίκα σήμερα.
«Θέλω να ζω σε έναν κόσμο στον οποίο, αν πριν γεννηθώ, ως έμβρυο στην κοιλιά της μητέρας μου, μου είχε δοθεί η επιλογή να γεννηθώ άνδρας ή γυναίκα –ή οτιδήποτε άλλο ανάμεσα, θα ήμουν σε θέση να απαντήσω: δεν έχει καμία σημασία. Προσοχή. Tο τι θα κάνω στην συνέχεια στην ζωή μου δεν το προδικάζω. Κάποιοι θα δουλέψουν πιο σκληρά από άλλους . Κάποιοι θα έχουν δεξιότητες σ’ έναν τομέα, άλλοι σε άλλον. Κάποιοι θα έχουν λιγότερες ικανότητες. Θα υπάρχουν πιο άτυχοι και πιο τυχεροί. Το αποτέλεσμα θα διαφέρει. Όμως όχι δεν δέχομαι να αποτελεί για κανέναν εμπόδιο το φύλο του. Μπορούμε ειλικρινά να πούμε ότι το φύλο δεν παίζει κανέναν ρόλο στην σημερινή ελληνική πραγματικότητα; Σίγουρα όχι. Ίσως για αυτό έχω αρχίσει να γίνομαι ολοένα και πιο ενοχλητική» έγραφε η Μαριάννα Σκυλακάκη στο βιβλίο «Είμαι Επικίνδυνη» μια συλλογή κειμένων από 100 γυναίκες και τις 100 μοναδικές ιστορίες τους . Το βιβλίο που κυκλοφορεί από την Key Books, ήταν μια ιδέα και πρωτοβουλία της Women Act σε συνεργασία με την αθηΝΕΑ, με την υποστήριξη του Women on Top. H αθηΝΕΑ είναι η εταιρεία new media που η Μαριάννα Σκυλακάκη ίδρυσε όταν εν μέσω καλπάζουσας οικονομικής κρίσης επέστρεψε στην Αθήνα εγκαταλείποντας μια πολλά υποσχόμενη golden girl θέση στο Λονδίνο όπου εργάζονταν σαν οικονομική αναλύτρια.
Πολλοί από εσάς θα την έχετε δει Κυριακή βράδυ να παρουσιάζει την εκπομπή «Επικίνδυνες» η οποία θίγει θέματα όπως η ενδοοικογενειακή βία, η γυναικεία σεξουαλικότητα και η έμφυλη ισότητα.
Η δημόσια παρουσία της Μαριάννας Σκυλακάκη είτε μέσα από την αρθρογραφία της στην αθηΝΕΑ , είτε μέσα από ομιλίες της σε συνέδρια και εκδηλώσεις έχει συνδέθει με το ζήτημα της γυναικείας ενδυνάμωσης ενώ ταυτόχρονα μπορεί να απολαμβάνει δικαιωματικά τον τίτλο της επιτυχημένης entrepreneur σαν ιδρύτρια της αθηΝΕΑς, ενός δημοσιογραφικού οργανισμού που κόντρα στην copy paste και click bait φιλοσοφία παράγει ποιοτικό και πρωτότυπο περιεχόμενο και κατάφερε να αποκτήσει αφοσιωμένο κοινό ξεκινώντας το μόνη της, από το μηδέν. Το Generation Woman την συνάντησε για να μάθει πως κατάφερε να ξεχωρίσει σε έναν χώρο στον οποίο δεν είχε προηγούμενη εμπειρία αλλά και γιατί αποφάσισε να θέσει τον εαυτό της στην υπηρεσία της έμφυλης ισότητας.
Πως αποφάσισες να εγκαταλείψεις μια πολλά υποσχόμενη καριέρα στο investment banking και να επιστρέψεις στην Ελλάδα;
Ποτέ δεν είχα στο νου μου ότι το finance θα ήταν για μένα ένας χώρος στον οποίο θα ήθελα να είμαι για πολλά χρόνια. Μου δόθηκε αυτή η ευκαιρία όταν τελείωσα τις σπουδές μου στο Λονδίνο και σκέφτηκα ότι θα ήταν ένα πολύ καλό «πανεπιστήμιο» για ό,τι θα ήθελα να κάνω μετά. Έμαθα πάρα πολλά εκεί αλλά αμέσως μου έγινε σαφές πως ήταν κάτι που δεν με γέμιζε 100%. Με έλκυε η ιδέα να επιστρέψω στην Αθήνα. Τότε είχε γυρίσει στην Ελλάδα και ο σύντροφός μου οπότε ήταν και αυτό για εμένα ένα επιπλέον κίνητρο.
Επέστρεψες εν μέσω κρίσης.
Ναι, θυμάμαι στην τράπεζα να ακούγεται συνεχώς η περίφημη φράση GOOG (Get out of Greece). Eγώ έκανα ακριβώς το ανάποδο (γέλια). Όταν ήρθα στην Ελλάδα δεν ήξερα ποιό θα ήταν το επόμενο επαγγελματικό βήμα μου. Η δημοσιογραφία μου άρεσε πολύ και όταν ήρθα στην Αθήνα ανακάλυψα ψάχνοντας πως δεν υπήρχε ένα newsletter να σε ενημερώνει για τα βασικά θέματα και τις εξελίξεις της ημέρας όταν δεν είχες πολύ χρόνο. Στο Λονδίνο αυτό ήταν πολύ διαδεδομένο και με αυτόν τον τρόπο ενημερωνόμουν τις περισσότερες ημέρες, ειδικά όταν οι απαιτήσεις της δουλειάς δεν μου άφηναν πολύ χρόνο. Υπήρχε αυτό το κενό στην αγορά λοιπόν και σκέφτηκα πως θα ήταν μια καλή ιδέα να το καλύψω. Από την άλλη δεν θεωρούσα ότι ένα μέσο ενημέρωσης με τον τρόπο που ήθελα εγώ να το κάνω θα ήταν κάτι που θα απέφερε κέρδος. Δεν είχα αυτήν την ψευδαίσθηση και το περιβάλλον μου γνωρίζοντας την ελληνική πραγματικότητα με αποθάρρυνε. Βέβαια όπως αποδείχτηκε στην δική μου περίπτωση σε βάθος χρόνου όταν κανείς είναι ανοιχτός σε διάφορα pivots και έχει επιμονή τότε μπορεί και να λειτουργήσει. Αρκεί να επενδύσεις δουλειά και χρόνο σε κάτι και να έχεις την πολυτέλεια να περιμένεις. Εγώ είχα ένα υποστηρικτικό δίκτυο που μου έδινε αυτό το προνόμιο. Υπάρχουν άξιοι άνθρωποι που κάνουν πολύ σημαντικές προσπάθειες και μπορεί να χρειάστηκε να σταματήσουν, ένα κλικ πριν γίνει το μεγάλο μπαμ που θα τους απογείωνε.
Υπήρξαν στιγμές που έχασες την πίστη σου και πως την ξαναέβρισκες;
Πολλές φορές αναρωτήθηκα «τι κάνεις τώρα». Υπάρχουν στιγμές που σκέφτεσαι «γιατί επιμένω εμμονικά κάνοντας το ίδιο και το ίδιο όταν γύρω μου άνθρωποι προχωρούν και κάνουν νέα πράγματα, όταν άνθρωποι με τους οποίους ξεκινήσαμε μαζί έχουν μια άλλη πορεία». Είναι πολύ ανθρώπινο να συγκρινόμαστε, να νιώθουμε αβεβαιότητα για τα βήματά μας. Ο τρόπος για να ανακτήσεις την πίστη σου κάθε φορά είναι η ίδια η δουλειά. Το αντικείμενο μου άρεσε τόσο πολύ που με κρατούσε εκεί να επιμένω. Λίγο ακόμη και λίγο ακόμη. Η αλήθεια είναι ότι η εξέλιξη ήταν εκθετική. Οι πρώτοι 1000 αναγνώστες ήταν πολύ πιο δύσκολοι από τους δέκα χιλιάδες.
Ήταν εύκολο να μάθεις όσα απαιτούσε ένας χώρος που μέχρι τότε σου ήταν άγνωστος;
Τώρα, πηγαίνοντας πίσω, βλέπω ότι δεν αξιοποίησα ένα δίκτυο μεντόρων όσο θα έπρεπε. Αν το είχα κάνει θα είχα λύσει κάποια θέματα πολύ νωρίτερα. Η συμβουλή μου σε όσους ξεκινούν τώρα είναι ρωτήστε! Οι άνθρωποι θέλουν να βοηθήσουν. Υπάρχουν άνθρωποι που κέρδισαν γνώση και εμπειρίες και θέλουν να τις μοιραστούν. Η δεύτερη συμβουλή είναι ψάξτε on line. Σήμερα υπάρχουν σχεδόν όλες οι απαντήσεις σε κάθε απορία. Αν κάποιος θέλει να είναι επιτυχημένος επιχειρηματίας είναι σημαντικό να πάρει το βάφτισμα του πυρός σε κάθε στάδιο της δουλειάς. Ακόμη και αν έχεις προσλάβει κάποιον να το κάνει, πρέπει να ξέρεις πώς γίνεται. Για να μπορείς να διορθώσεις κάτι σε μια στιγμή κρίσης αλλά και να μπορείς να ελέγχεις καλύτερα το πώς γίνεται η δουλειά.
Το πρόσωπο σου είναι ταυτισμένο με τον χώρο της γυναικείας ενδυνάμωσης τόσο μέσα από τις δημόσιες ομιλίες σου όσο και μέσα από το βιβλίο «Είμαι επικίνδυνη» αλλά και την εκπομπή Επικίνδυνες. Πως ξεκίνησε αυτή η σχέση;
Πριν από κάποια χρόνια σχεδόν θα με ενοχλούσε να έχω μια ταυτότητα που να συνδέεται με τα γυναικεία ζητήματα. Στα 21 μου χρόνια ένιωθα πως δεν χρειαζόταν πια να μιλάμε για το φύλο μας και πως σαν γυναίκα στεκόμουν στα πόδια μου και μπορούσα να διεκδικήσω όσα και ένας άνδρας. Τώρα πηγαίνοντας πίσω μπορώ να αναγνωρίσω μια σειρά από εμπειρίες που είχαν έμφυλο πρόσημο αλλά που τότε δεν τις αναγνώριζα ως τέτοιες. Υπάρχει ενας εσωτερικευμένος μισογυνισμός που φέρουμε όλοι και όλες απλώς και μόνο επειδή μεγαλώνουμε σε μια κατά βάση πατριαρχική ακόμη κοινωνία. Επίσης άρχισα να βλέπω τη συστημικότητα της ανισότητας των φύλων. Πολλές φορές λέμε ότι μια γυναίκα μπορεί να κάνει οτιδήποτε θελήσει και αυτό είναι πολύ ενθαρρυντικό. Το ότι μπορεί όμως δεν σημαίνει ότι θα τα καταφέρει. Υπάρχουν μια σειρά εμπόδια που μπαίνουν μπροστά της. Αν δεν τα αντιμετωπίσουμε, τα διαιωνίζουμε. Και προφανώς θα υπάρχουν γυναίκες που θα σπάνε ένα γυάλινο ταβάνι. Πάντα υπήρχαν και ευτυχώς υπάρχουν πολύ περισσότερες σήμερα. Ευτυχώς υπάρχει μια σημαντική πρόοδος και πράγματα που θεωρούνταν αδιανόητα πριν από μερικές δεκαετίες σήμερα αποτελούν την απόλυτη νόρμα. Αλλά είμαστε ακόμη πίσω. Πολλές γυναίκες το συνειδητοποιούν αυτό όταν κάνουν οικογένεια. Τουλάχιστον σε ό,τι αφορά τον επαγγελματικό στίβο. Και για μένα ήταν ένα σημείο κλειδί αυτό. Συνειδητοποίησα ότι αν ήθελα να συνεχίσω να χτίζω την επιχείρησή μου, αν δεν είχα βοήθεια στο σπίτι αυτό θα ήταν απλώς αδύνατο. Θα έπρεπε για ένα διάστημα να βρεθώ εκτός επαγγελματικού στίβου με την ελπίδα ότι κάποια στιγμή θα μπορούσα να το ξαναπιάσω όταν δεν θα ήταν τόσο έντονη η ανάγκη της παρουσίας μου σε καθημερινή βάση στο σπίτι. Αυτό είναι μια κατάφωρη αδικία και κάτι που οι άντρες αντιμετωπίζουν ξεκάθαρα πολύ λιγότερο.
Εσύ πως βιώνεις την μητρότητα;
Πολύ όμορφα αλλά αρκετά ενοχικά. Συνήθως δεν μιλάμε για τις ενοχές που νιώθουμε ως μητέρες . Ποτέ δεν νιώθεις ότι κάνεις τα πράγματα όπως πρέπει να τα κάνεις. Πολλές φορές αυτό δεν είναι αντικειμενικό αλλά έχει να κάνει με τις πεποιθήσεις μας . Γι’ αυτό είναι πολύ σημαντικό να είμαστε πιο επιεικείς η μία με την άλλη. Λιγότερο επικριτικές. Κάθε μητέρα κάνει τις επιλογές που είναι καλές για εκείνη εκείνη τη στιγμή. Επίσης η Πολιτεία να δίνει το πλαίσιο και την υποστήριξη ώστε τα πρώτα κρίσιμα χρόνια οι νέες μητέρες να μπορούν αν θέλουν να συνεχίζουν να εργάζονται. Αυτό σημαίνει βρεφονηπιακοί, δυνατότητα βοήθειας στο σπίτι , αλλά και μεγαλύτερη ασφάλεια για την θέση εργασίας της. Σαν επιχειρηματίας μιας μικρής επιχείρησης κατανοώ τον εργοδότη που διστάζει να προσλάβει μια γυναίκα που είναι σε ηλικία να κάνει παιδί, – η απουσία ενός εργαζόμενου για έναν διάστημα από έναν μικρό οργανισμό δεν αναπληρώνεται εύκολα. Γι’ αυτό θα πρέπει η Πολιτεία να του δίνει την οικονομική δυνατότητα να προσλάβει έναν αντικαταστάτη. Τέτοια στοχευμένα μέτρα θα έχουν πολύ μεγάλη αξία. Αντίστοιχα, μπορεί να ακούγεται υπερβολικό σε κάποιον αλλά πραγματικά πιστεύω στην υποχρεωτική άδεια πατρότητας στον χρόνο που θα το επιλέξει ο πατέρας. Αυτό θα εξισώσει πραγματικά τους άνδρες και τις γυναίκες μπροστά στον εργοδότη τους. Με αυτό τον τρόπο οι άνδρες θα έχουν την ευκαιρία να περάσουν χρόνο με το παιδί τους αλλά και θα αντιληφθούν πώς είναι να μένεις εκτός επαγγελματικού στίβου. Στο τέλος της μέρας ,βέβαια, η πιο σημαντική δουλειά είναι η αλλαγή των πεποιθήσεων. Πεποιθήσεις που μας κρατάνε δέσμιους και δεν μας αφήνουν να ζήσουμε την ζωή μας όπως την θέλουμε.
Τι είναι σημαντικότερο να αλλάξουμε τους θεσμούς ή τις πεποιθήσεις;
Χρειάζεται ένα πλέγμα πρωτοβουλιών για να έρθει αλλαγή. Θεωρώ όμως ότι αν κάτι πρέπει να δουλέψουμε περισσότερο είναι η διαμόρφωση συνειδήσεων. Μέσα από αυτές θα πιεστεί ένα σύστημα να κάνει χώρο και να σκεφτεί δημιουργικά για να δώσει λύσεις. Είναι σημαντικό να μπουν όσο το δυνατόν περισσότεροι άνθρωποι στην συζήτηση και να μην είναι θέμα μόνο μερικών οργανώσεων.
Σε έρευνα σας για τον χρηματοοικονομικό αναλφαβητισμό διαπιστώσατε πως το έμφυλο χάσμα υπάρχει και στη διαχείριση και στις πεποιθήσεις μας γύρω από τα οικονομικά. Πώς εξηγείται αυτό;
Μαζί με το Women on Top ξεκινήσαμε να κάνουμε μια μελέτη για να καταλάβουμε ποια είναι η σχέση των γυναικών με τα χρήματα και τα οικονομικά στην Ελλάδα. Όπως είχε αναδειχθεί από ανάλογες έρευνες στο εξωτερικό, η σχέση που έχει κάποιος με τα χρήματα, -αν ξέρει να τα επενδύσει, να τα αποταμιεύσει - είναι ένας τρόπος να νιώθει ασφάλεια και ευημερία. Είναι και ένας μοχλός προόδου και καλύτερων ευκαιριών στο πεδίο της έμφυλης ισότητας. Τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ότι ενώ άνδρες και γυναίκες από πλευράς γνώσεων είμαστε στα ίδια επίπεδα οι γυναίκες εμφάνισαν μικρότερη αυτοπεποίθηση σε σχέση με τα οικονομικά ζητήματα και εμφανίζουν την τάση να αφήνουν αυτό το πεδίο στους άνδρες. Συχνά πείθουμε τον εαυτό μας ότι το κάνουμε γιατί δεν θέλουμε να ασχολούμαστε με «βαρετά θέματα». Ότι το επιλέγουμε. Αυτό όμως λειτουργεί εναντίον μας . Το να έχουμε τον έλεγχο των οικονομικών μας μας παρέχει ελευθερία. Στην Ελλάδα τα χρήματα είναι ταμπού. Δυσκολευόμαστε να διαπραγματευτούμε τον μισθό μας ή το κόστος μια υπηρεσίας που παρέχουμε. Μεγαλώνουμε σε ένα περιβάλλον που θεωρεί άκομψο να μιλάμε για χρήματα, ιδιαίτερα οι γυναίκες . Τα χρήματα όμως δεν πρέπει να τα αντιμετωπίζουμε σαν κάτι βρώμικο αλλά σαν ένα εργαλείο ελευθερίας και ευμάρειας. Μια γυναίκα μπορεί να παγιδευτεί σε δύσκολες ακόμη και βίαιες καταστάσεις γιατί νιώθει ότι δεν μπορεί να σταθεί στα πόδια της οικονομικά αν φύγει από τον γάμο.
Τι γίνεται με την θέση των οικονομικά ευάλωτων γυναικών που παλεύουν με έναν κατώτατο μισθό;
Με έχει απασχολήσει πάρα πολύ αυτό το ζήτημα. Στο βιβλίο μας «Είμαι Επικίνδυνη» κάναμε μια συνειδητή προσπάθεια να μην είμαστε «εμείς και οι φίλες μας» αλλά δυσκολευτήκαμε αρκετά να διευρύνουμε πολύ το πεδίο. Από την άλλη πιστεύω ότι η εκπομπή μας Επικίνδυνες στην ΕΡΤ2 είναι κάτι που μπορεί να έχει απήχηση και να φτάσει σε πολύ περισσότερες γυναίκες από ό,τι για παράδειγμα η αθηΝΕΑ, το βιβλίο Επικίνδυνες ή τα συνέδρια που σαφώς έχουν αποτύπωμα αλλά μπορεί να μη φτάνουν σε γυναίκες που τα έχουν περισσότερο ανάγκη. Αυτή είναι η δύναμη της τηλεόρασης. Για παράδειγμα το επεισόδιο της εκπομπής για την ενδοοικογενειακή βία θέλω να πιστεύω ότι βοήθησε έστω κάποιες γυναίκες να σηκώσουν το τηλέφωνο και να πάρουν την γραμμή βοήθειας 15900.
Πόσο διαδεδομένη είναι η συζήτηση για τα έμφυλα ζητήματα στην χώρα μας;
Σίγουρα πια η συζήτηση έχει έρθει στο προσκήνιο. Με μια καθυστέρηση όμως. Την οποία την έχουμε νιώσει. Και δεν έχει ;eρθει με την ωριμότητα και την συνειδητότητα που θα θέλαμε. Έρχεται σαν σίφουνας με έναν τρόπο και δημιουργεί εντάσεις. Δεν έχουμε ακόμη το κατάλληλο λεξιλόγιο, χωριζόμαστε σε στρατόπεδα. Όμως, δεν θέλουμε όλοι να είναι οι άνθρωποι ίσοι ανεξάρτητα από το φύλο μας; Αυτή την στιγμή τα νούμερα δείχνουν πως αυτό στην Ελλάδα δεν ισχύει. Η συζήτηση για αυτό είναι δύσκολη ακόμη και με τους πιο προοδευτικούς, σύγχρονους και έξυπνους άνδρες. Κάποια πράγματα μόνο βιωματικά μπορείς να τα νιώσεις. Αν εγώ που είμαι γυναίκα κουβαλάω πατριαρχικές αντιλήψεις και πρέπει να κάνω δουλειά με τον εαυτό μου για να τις αποβάλλω πόσο μάλλον ένας άνδρας. Διαβάζουμε συνεχώς για το cancel culture και πως αυτό πρέπει να σταματήσει. Δεν νομίζω ότι το cancel culture έχει την έκταση και την ένταση με την οποία περιγράφεται. Θα ήθελα να δείχναμε την ίδια ευαισθησία για την σεξουαλική παρενόχληση, την βία κατά των γυναικών ή τους βιασμούς.
Στον επίλογο του κειμένου της στο βιβλίο «Είμαι επικίνδυνη» η Μαριάννα Σκυλακάκη γράφει: «Το ότι τα πράγματα έχουν προχωρήσει, όμως, τόσο ώστε να μας δίνεται αυτή η δυνατότητα επιλογής είναι χάρη σε γυναίκες –και άνδρες- που πέρασαν πριν από εμάς και ήταν από ενοχλητικές μέχρι επικίνδυνες. Το αν θα πάρουμε τη σκυτάλη και θα τρέξουμε το δικό μας κομμάτι σ’ αυτόν τον αγώνα με στόχο την ισότητα είναι στο χέρι μας. Ας μην την αφήσουμε να πέσει κάτω επειδή βλέπουμε την γραμμή του τερματισμού . Τα τελευταία μέτρα είναι αυτά που θα κάνουν όλη τη διαφορά. Οπότε, ναι και ενοχλητική, θα γίνω και επικίνδυνη. Εσύ;»