Η πρωτοβουλία που θέλει να απαλλάξει το σχολείο από τα στερεότυπα φύλου

H πλατφόρμα Σχολείο χωρίς Στερεότυπα φέρνει την έμφυλη ισότητα μέσα στην τάξη.

Βρίσκονται παντού γύρω μας αλλά σπανίως τα παρατηρούμε. Στα πράγματα που λέμε και κάνουμε καθημερινά. Στον δρόμο, στο σπίτι, στο σχολείο, στην δουλειά. Αυτή είναι δυστυχώς η δύναμη των στερεοτύπων. Ότι δρουν αθόρυβα, υπόγεια, σχεδόν αντανακλαστικά και με τρόπο που συχνά δεν αντιλαμβανόμαστε. Όταν για παράδειγμα ένας δάσκαλος αναθέτει σε ένα αγόρι να μετακινήσει ένα θράνιο ή τον ενθαρρύνει να συμμετάσχει σε ένα διαγωνισμό μαθηματικών. Όταν σε ένα διοικητικό συμβούλιο κάποιος απευθύνεται στην μοναδική γυναίκα μέλος νομίζοντας πως είναι η γραμματέας, τότε ένα στερεότυπο έχει καταφέρει να κάνει την δουλειά του και να διαιωνίσει τον φαύλο κύκλο του.

Θέλοντας να σπάσουν αυτόν τον φαύλο κύκλο η μη κερδοσκοπική οργάνωση Women on Top σε συνεργασία με την Openous και τη Sociality στα πλαίσια του Active Citizens Fund δημιούργησαν το έργο Σχολείο χωρίς Στερεότυπα, ένα πρόγραμμα επιμόρφωσης και δικτύωσης εκπαιδευτικών, από την Α/Βάθμια και Β/Βάθμια εκπαίδευση, και καθηγητών/τριων και συμβούλων ΣΕΠ που στόχο έχει να φέρει την έμφυλη ισότητα πιο κοντά στις τάξεις και την εκπαιδευτική διαδικασία. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει δράσεις για την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών αλλά και μια σειρά οδηγών που εκτός από τις θεωρητικές γνώσεις που προσφέρουν όσον αφορά τη λειτουργία των στερεοτύπων, δίνουν ιδέες για δραστηριότητες και ασκήσεις που μπορούν να γίνουν μέσα στην τάξη.

Ταυτόχρονα η πλατφόρμα παρέχει και δυνατότητα διασύνδεσης και δικτύωσης μεταξύ των εκπαιδευτικών που συμμετέχουν στο πρόγραμμα ώστε να ανταλλάξουν ιδέες, προβληματισμούς αλλά και καλές πρακτικές που εφάρμοσαν στην τάξη τους. Στόχος του προγράμματος Σχολείο χωρίς Στερεότυπα που διανύει τον δεύτερο χρόνο ζωής του είναι να επεκτείνει και να κάνει ακόμη πιο ενεργό το δίκτυο των εκπαιδευτικών που ξεκίνησε να διαμορφώνεται την περσινή χρονιά.

Το Νοέμβριο προγραμματίζεται μια δράση ανάπτυξης δεξιοτήτων για τους εκπαιδευτικούς με στόχο να γίνουν οι θεματικές STEM πιο ελκυστικές για τα κορίτσια. Η δράση θα περιλαμβάνει ένα πάνελ πανεπιστημιακών που θα μιλήσουν για το τι λειτουργεί και τι δε λειτουργεί στην τάξη όπως προκύπτει από την έρευνα αλλά και ένα πάνελ με εκπαιδευτικούς από την Αμερική και την Ελλάδα που θα μιλήσουν για τις πρακτικές που έχουν εφαρμόσει για να ενθαρρύνουν τα κορίτσια να ασχοληθούν με αυτές τις επιστήμες και τι έχουν δει να συμβαίνει στην πράξη.

Μαζί με την συνιδρύτρια του Women on Top Στέλλα Κάσδαγλη επιλέξαμε πέντε από τα συνηθέστερα στερεότυπα και με την βοήθεια της αλλά και τη βοήθεια των εκπαιδευτικών οδηγών του προγράμματος Σχολείο χωρίς Στερεότυπα θελήσαμε να τα καταρρίψουμε.

Στερεότυπο: Τα κορίτσια δεν είναι καλά στα μαθηματικά και στις θετικές επιστήμες

Πολύ συχνά όταν τα αγόρια τα καταφέρνουν στα μαθηματικά, η επιτυχία αποδίδεται στην εγγενή ευφυία τους, ενώ όταν τα κορίτσια σημειώσουν αντίστοιχες επιδόσεις αποδίδεται -και από γονείς και από εκπαιδευτικούς -στην προσπάθεια και την επιμέλειά τους. Και οι δύο αυτές προκατειλημμένες αντιλήψεις κρύβουν παγίδες για την αυτοεικόνα των παιδιών και την ακαδημαϊκή και επαγγελματική τους πορεία στο μέλλον.

Οι συμπεριφορές που διακρίνουμε σε αγόρια και κορίτσια, αποτελούν προϊόν της βιολογίας τους ή του κοινωνικού περιβάλλοντος μέσα στο οποίο μεγαλώνουν; Οι σύγχρονες μελέτες, δείχνουν μικρές διαφορές στις εγγενείς δεξιότητες αγοριών και κοριτσιών από τη βρεφική έως την παιδική ηλικία, πάνω στις οποίες έρχεται να “κουμπώσει” η ανατροφή και να φορτώσει τα παιδιά με προσδοκίες και αναπαραστάσεις για το τι είναι τα αγόρια και τι τα κορίτσια.

Πολύ γλαφυρά η καθηγήτρια και συγγραφέας Πατρίτσια Κάμπελ εξηγεί γιατί έχουμε τόσες λίγες γυναίκες μηχανικούς. Αγόρια και κορίτσια ξεκινούν με τα ίδια επίπεδα νοημοσύνης αλλά χαρακτηρίζονται από μικρές διαφορές ως προς τις γλωσσικές τους δεξιότητες και την αντίληψη του χώρου. Από τα πρώτα σχολικά χρόνια, οι δάσκαλοι και οι δασκάλες έχουν υψηλότερες προσδοκίες από τα αγόρια για τα μαθηματικά και τις θετικές επιστήμες απ’ ό,τι έχουν από τα κορίτσια και δίνουν στα αγόρια περισσότερο χρόνο και προσοχή. Επίσης τα ενθαρρύνουν να λύνουν προβλήματα με τρόπο ανεξάρτητο.

Τα βιβλία και η τηλεόραση προβάλλουν συνήθως στερεοτυπικές εικόνες ανδρών και γυναικών, στις οποίες οι άνδρες λύνουν συνήθως τα προβλήματα, ενώ οι γυναίκες απλώς παρακολουθούν. Τα μαθηματικά και οι θετικές επιστήμες παραδοσιακά θεωρούνται πιο “ανδρικά” πεδία, ενώ η γλώσσα θεωρείται περισσότερο “γυναικείο” πεδίο.

Στερεότυπο: Τα κορίτσια δεν είναι σωματικά δυνατά

Στα παιδικά χρόνια δεν υπάρχει διαφορά μεταξύ αγοριών και κοριτσιών. Από μια ηλικία και μετά όταν επιδρούν οι ορμόνες παρατηρείται όντως μια βιολογική διαφορά η οποία όμως επεκτείνεται και διευρύνεται από το γεγονός ότι τα πρότυπα της κοινωνίας ενθαρρύνουν τις γυναίκες να είναι λεπτεπίλεπτες και όχι πολύ γυμνασμένες γιατί αυτό δεν θεωρείται ωραίο. Συνεπώς δεν ενθαρρύνουμε τις γυναίκες να χτίσουν το μυικό τους σύστημα οπότε πάλι μια μικρή βιολογική διαφορά επεκτείνεται σε βάθος χρόνου για λόγους κοινωνικούς.

Στερεότυπο: Τα κορίτσια είναι ήσυχα και υπάκουα

Καθώς τα παιδιά καλούνται να καθίσουν για αρκετές ώρες σε ένα θρανίο και να κάνουν εργασίες λεπτής κινητικότητας, τα κορίτσια φαίνονται περισσότερο προετοιμασμένα και, ως εκ τούτου, πιο “εύκολα” για τον/την εκπαιδευτικό και τους γονείς. Τα αγόρια, που φαίνεται να προτιμούν την έντονη κίνηση και την ανάληψη ρίσκου, χαρακτηρίζονται “ανώριμα” για την εκπαιδευτική διαδικασία Έτσι από τη μία τα αγόρια δυσκολεύονται να προσαρμοστούν και να μάθουν μέσα στην τάξη ενώ από την άλλη τα κορίτσια παίρνουν από νωρίς το μήνυμα ότι χρειάζεται να κάνουν υπομονή με τα (φύσει;) ατίθασα αγόρια και να είναι από τη μεριά τους συνεργάσιμες και ήσυχες. Ενισχύονται με επαίνους για την επιμέλεια και τη συμμόρφωση με τους κανόνες και σπάνια ενθαρρύνονται να δοκιμάσουν πιο έντονες δραστηριότητες ή να ρισκάρουν, αφού συνήθως οι λίγοι/ες και κουρασμένοι/ες εκπαιδευτικοί με το ζόρι καταφέρνουν να ελέγξουν τα αγόρια.

Είναι η εικόνα των ατίθασων πεντάχρονων αγοριών και των ήσυχων και υπάκουων κοριτσιών αποτέλεσμα φυσικών χαρακτηριστικών ή ανατροφής; Φαίνεται ότι τα αγόρια κατακτούν τη δυνατότητα να ελέγχουν τις παρορμήσεις τους πιο σταδιακά από ότι τα κορίτσια και ότι αυτό έχει μια νευρολογική βάση. Παρότι πρόκειται για μια μικρή διαφοροποίηση, παρόλ’ αυτά αποκτά τεράστια σημασία. Οι γονείς και οι φροντιστές/τριες, ήδη από τη βρεφική ηλικία, αφήνουν ένα αγόρι να κλαίει για λιγότερη ώρα (πολλές γιαγιάδες, μάλιστα, έλεγαν ρητά ότι το αγόρι δεν κάνει να κλαίει, με μια υπόνοια ότι το παρατεταμένο κλάμα θα επηρεάσει αρνητικά τις μελλοντικές του αναπαραγωγικές δυνατότητες). Αλλά και στη νηπιακή ηλικία οι γονείς ματαιώνουν λιγότερο τα αγόρια ή τα αφήνουν να περιμένουν λιγότερη ώρα για να ικανοποιηθούν, γελώντας και καμαρώνοντας για τον δυναμισμό τους.

Στερεότυπο: Στις γυναίκες ταιριάζουν τα επαγγέλματα φροντίδας

Μεγάλο ρόλο σε αυτό παίζει το παιχνίδι. Τα κορίτσια ουσιαστικά τα εκπαιδεύουμε από μικρά μέσω του παιχνιδιού σε ρόλους και δεξιότητες φροντίδας ώστε να τις αναπτύσσουν και να τις θεωρούν κάτι επιθυμητό. Tα αγόρια όχι μόνο δεν τα ενθαρρύνουμε αλλά και τα αποτρέπουμε από τις δεξιότητες αυτές. Τα βλέπουμε να παίζουν με μωρά ή να μαγειρεύουν ή να ζητάνε μια κουζίνα για δώρο και τα αποτρέπουμε. Χτίζουμε λοιπόν ένα τέτοιο περιβάλλον γύρω τους καθώς τα μεγαλώνουμε και μετά θεωρούμε ότι δεν έχουν δεξιότητες φροντίδας.

Στερεότυπο: Οι γυναίκες δεν μπορούν να ανταποκριθούν σε ηγετικές θέσεις

Οι έμφυλες διακρίσεις καθώς και οι πολλαπλοί ρόλοι που αναλαμβάνουν συνήθως οι γυναίκες αποτελούν μερικούς από τους βασικότερους λόγους που οδηγούν στην υποεκπροσώπηση των γυναικών σε θέσεις εξουσίας. Σημαντικό ρόλο, όμως, παίζει και το στερεότυπο που ταυτίζει τις απαραίτητες δεξιότητες της ηγεσίας με παραδοσιακά ανδρικά χαρακτηριστικά -ένα στερεότυπο τόσο βαθιά ριζωμένο στην κοινωνία, που πολλές φορές το ενστερνίζονται και οι ίδιες οι γυναίκες, παρότι μπορεί να έχουν τα προσόντα να αναλάβουν μία τέτοια θέση. Ακόμη και το γεγονός ότι η αυστηρή συμπεριφορά, ως χαρακτηριστικό ενός ηγέτη, δεν γίνεται εύκολα αποδεκτή, όταν προέρχεται από μία γυναίκα, ενώ θεωρείται απόλυτα φυσιολογική όταν εκδηλώνεται από έναν άντρα, αποδεικνύεται προβληματικό για την ανέλιξη των γυναικών σε θέσεις ευθύνης. Ακόμα και σε οικογενειακό πλαίσιο, τα αγόρια τιμωρούνται πιο σπάνια, όταν κάνουν αισθητή την παρουσία τους και σαφείς τις επιθυμίες τους, απ’ ό,τι τα κορίτσια.

Αντίστοιχα και στο σχολείο, η ηγετική συμπεριφορά των κοριτσιών σπάνια αντιμετωπίζεται ως κάτι θετικό που χρειάζεται να αναπτυχθεί, και συχνότερα στηλιτεύεται ως θράσος, αγένεια, υπεροψία ή «κακομαθησιά». Ως αποτέλεσμα των έμφυλων στερεοτύπων βλέπουμε, επίσης, να υπάρχει αποκλεισμός των γυναικών διεθνώς από την εκτελεστική εξουσία και από τις ανώτερες θέσεις στη δημόσια διοίκηση και τον ιδιωτικό τομέα. Στην ελληνική πραγματικότητα, ο αριθμός των γυναικών στην κυβέρνηση είναι πολύ μικρός, με μόλις 8 γυναίκες αυτή τη στιγμή να συμμετέχουν σε αυτή.

Και στο σημείο αυτό έχει ενδιαφέρον να φέρουμε κατά νου τα ποσοστά εκπροσώπησης των κοριτσιών στα μαθητικά συμβούλια των τάξεων και των σχολείων και να αναλογιστούμε κατά πόσο οι νέες γυναίκες ενθαρρύνονται από νωρίς και συνηθίζουν να βλέπουν τους εαυτούς τους σε ρόλους εκπροσώπησης και ευθύνης.

Μέσα από όλα γίνεται προφανές πως μικρές βιολογικές διαφοροποιήσεις μεταξύ των φύλων που παρατηρούνται τα πρώτα χρόνια της ζωής μέσα από την αναπαραγωγή στερεοτύπων και μέσα από μια σειρά κοινωνικές νόρμες που υιοθετούνται από την οικογένεια, το σχολείο και την ευρύτερη κοινωνία καταλήγουν να γίνουν βαθιές ανισότητες φύλου. Το Σχολείο χωρίς Στερεότυπα στόχο έχει να εξαλείψει όσο το δυνατόν αυτά τα φαινόμενα παρεμβαίνοντας στον χώρο του σχολείου. Αν και οι οδηγοί προορίζονται για τους εκπαιδευτικούς, το υλικό τους μπορεί να φανεί χρήσιμο και στους γονείς βοηθώντας τους να συνειδητοποιήσουν τον τρόπο που λειτουργούν τα στερεότυπα αλλά και να παρατηρήσουν πόσο ο κάθε ένας και η κάθε μια από εμάς τους γονείς τα έχει συχνά άθελα του εσωτερικεύσει.

Οι ενδιαφερόμενοι/ες μπορούν να ενημερωθούν όταν ανοίξουν οι αιτήσεις συμμετοχής, κάνοντας εγγραφή στο newsletter του έργου

Διεθνής Ημέρα Κοριτσιού

Με αφορμή τη Διεθνή Ημέρα Κοριτσιού τέσσερα κορίτσια μιλούν για το τι ονειρεύονται, τι φοβούνται αλλά και τι σημαίνει για αυτές να είσαι κορίτσι σήμερα.

Μόνικα, 15 ετών

Κυρίως αυτό που με απασχολεί είναι η αντιμετώπιση των κοριτσιών σε διάφορες χώρες του κόσμου. Ονειρεύομαι να τα πηγαίνω καλύτερα στο σχολείο και στις προπονήσεις. Αυτό που απολαμβάνω είναι να παίζω μπάσκετ και να βγαίνω με τους φίλους μου. Αν μπορούσα να αλλάξω κάτι θα ήθελα να έχω μια καλύτερη σχέση με την αδερφή μου. Με θυμώνει όταν με κατηγορούν για πράγματα που δεν έχω κάνει εγώ. Με φοβίζει να ανεβαίνω στα αεροπλάνα. Με στεναχωρεί όταν πάθει κάτι κάποιος από την οικογένεια μου. Αυτό που μου δίνει ελπίδα είναι η σκέψη να πραγματοποιήσω τα όνειρα μου. Θα ευχόμουν να αποκτήσω καινούργιες εμπειρίες και να είμαι πάντα υγιής, χωρίς κανένα πρόβλημα στην ζωή μου

Αθηνά , 16 ετών

Το να είμαι κορίτσι για μένα σημαίνει πως μπορώ να κάνω τα πάντα. Όταν είσαι κορίτσι πολλοί περιμένουν να σε δουν να είσαι αδύναμη και χωρίς αυτοπεποίθηση διότι αυτή είναι η ιδέα που έχει η κοινωνία μας. Όμως κάνουν λάθος. Το να είσαι κορίτσι είναι δώρο. Γεννήθηκες με δυναμισμό, εξυπνάδα και πολλές αντοχές.

Αυτό που με απασχολεί είναι ότι πολλοί άνθρωποι πιστεύουν πως οι γυναίκες δεν είναι ικανές για δυναμικές δουλειές και πως πρέπει να μένουν στην κουζίνα τους και να εξυπηρετούν τον άντρα τους. Ή πως ο καθένας δικαιούται να τις πειράζει σεξουαλικά χωρίς την θέλησή τους και το σύστημα να μην κάνει σχεδόν τίποτα για αυτό. Ονειρεύομαι να ξυπνήσω σε ένα κόσμο όπου οι άντρες και οι γυναίκες έχουν ίσα δικαιώματα. Αυτό που απολαμβάνω είναι να ξυπνάω ξέροντας πως σαν γυναίκα μπορώ να αλλάξω τον κόσμο.

Ελένη, 17 ετών

Αυτό που με απασχολεί κυρίως είναι το θέμα της καριέρας. Ονειρεύομαι να είμαι πάντα ευτυχισμένη. Αυτό που απολαμβάνω είναι να περνάω χρόνο με τις φίλες μου. Αν μπορούσα να αλλάξω κάτι αυτό θα ήταν η συμπεριφορά του κόσμου γύρω μου. Με θυμώνει η έλλειψη σεβασμού. Με φοβίζει να με υποτιμούν επειδή είμαι κορίτσι. Με στεναχωρεί η δυστυχία που υπάρχει στον κόσμο γύρω μου. Αυτό που μου δίνει ελπίδα είναι η σκέψη πως θα ξημερώσουν καλύτερες μέρες. Θα ευχόμουν να ήμασταν όλοι αγαπημένοι.

Σοφία, 16 ετών

Κυρίως αυτό που με απασχολεί είναι η εκπαίδευση και η μόρφωση μου, αφού αυτά θα επηρεάσουν σε μεγάλο βαθμό το μέλλον μου. Ονειρεύομαι να έχω οικονομική άνεση και να είμαι ανεξάρτητη στο μέλλον. Αυτό που απολαμβάνω είναι να περνώ χρόνο με τις φίλες μου

Με στεναχωρεί που βλέπω γυναίκες που δεν καταλαβαίνουν την αξία τους Αυτό που μου δίνει ελπίδα είναι η ιδέα πως θα υπάρξει ένα καλύτερο μέλλον για τις γυναίκες. Θα ευχόμουν κάποια μέρα όλες οι γυναίκες να καταλάβουν την αξία τους

Αν μπορούσα να αλλάξω κάτι αυτό θα ήταν ο τρόπος που λύνουν τις διαφορές τους οι άνθρωποι. Με θυμώνει το γεγονός ότι υπάρχουν πολιτικά συμφέροντα, το "μέσο" και γενικά οτιδήποτε προκαλεί αδικία. Με φοβίζει η επιλογή επαγγέλματος σε τόσο μικρή ηλικία. Με στεναχωρεί που στους πολέμους πάντα στέλνουν τον αθώο κόσμο. Αυτό που μου δίνει ελπίδα είναι ότι η κοινωνία έχει αρχίσει να αποδέχεται θέματα που παλιά ήταν "taboo".Θα ευχόμουν μια μέρα να υπάρξει παγκόσμια ειρήνη.

Γράμμα σε μία νέα επίδοξη δικηγόρο

Η νομική σύμβουλος και δικηγόρος Χρύσα Καρακόιδα μιλά για τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες δικηγόροι σήμερα και δίνει συμβουλές στις γενιές που θα έρθουν.

Τελείωσε την Νομική και αφού άσκησε την μαχόμενη δικηγορία οι συγκυρίες την οδήγησαν να εργαστεί σαν νομικός σύμβουλος σε εταιρικά περιβάλλοντα και συγκεκριμένα έναν πολυεθνικό όμιλο εταιρειών στον οποίο εργάζεται τα τελευταία 20 χρόνια. Ισορρόπησε πάνω στο λεπτό σκοινί που συνδυάζει τη μητρότητα με μια απαιτητική καριέρα, σημείωσε τις νίκες της αλλά κάποια στιγμή προσέκρουσε στην γυάλινη οροφή που η καριέρα συχνά επιφυλάσσει στις γυναίκες. Την ιστορία για αυτό πρόσφατα μοιράστηκε στην έκδοση Ιστορίες Γυάλινης Οροφής που εξέδωσε το Story Mentοr. To Generation Woman της μίλησε για να αποτυπώσει τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει μια γυναίκα δικηγόρος σήμερα αλλά και για να μοιραστεί τις γνώσεις και την εμπειρία της με τις νεότερες γενιές που ονειρεύονται μια καριέρα στην δικηγορία.

Ποια ήταν τα πρόσωπα που σας επηρέασαν στην επιλογή των σπουδών σας;

Στην οικογένειά μου δεν υπήρχε κάποιο πρότυπο νομικού-δικηγόρου, το οποίο να με επηρέασε στην επιλογή αυτής της κατεύθυνσης. Βασίστηκα στο ένστικτο ή στην άτοπο απαγωγή, θα έλεγα, καθώς δεν μου άρεσαν οι άλλες επιλογές, ενώ, οι νομικές σπουδές είχαν -αλλά και εξακολουθούν να έχουν- μεγάλη ευρύτητα, πράγμα που μου άρεσε πολύ.

Είχατε επαρκή επαγγελματικό προσανατολισμό;

Ο επαγγελματικός προσανατολισμός που είχα όταν αναζητούσα επαγγελματική κατεύθυνση ήταν σχεδόν ανύπαρκτος. Αυτό ίσχυε όχι μόνο για μένα αλλά για την πλειονότητα των φίλων, συμμαθητών μου. Αυτό είναι κάτι που έχει αλλάξει ευτυχώς σε μεγάλο βαθμό σήμερα.

Ποια ήταν τα εσωτερικά και εξωτερικά εμπόδια που είχατε να αντιμετωπίσετε στο ξεκίνημα της καριέρας σας

Θυμάμαι ότι στο ξεκίνημα της καριέρας μου ήταν ένα θέμα πώς ξεκινάς να εργάζεσαι. Οι περισσότεροι ξεκινήσαμε να εργαζόμαστε μέσω γνωστών, φίλων, συγγενών. Δύσκολα δηλαδή προσέγγιζες κάποιο γραφείο ή εταιρεία αν δεν ήξερες κάποιον, όπως γίνεται σήμερα μέσω π.χ. του Linkedin. Επίσης, το θέμα της μη ύπαρξης ωραρίου αλλά και των ατελείωτων και απλήρωτων ωρών εργασίας ήταν πάντα ένα θέμα που αντιμετώπισα κι εγώ. Σημαντικό εμπόδιο ήταν επίσης ότι τελειώνοντας το πανεπιστήμιο δεν ήμουν προετοιμασμένη επαγγελματικά. Ξεκίνησα να δουλεύω και ξεκίνησα από το μηδέν. Ασφαλώς αυτό δεν ίσχυε μόνο για μένα αλλά για το σύνολο των φίλων και συμφοιτητών μου. Δυστυχώς όμως βλέπω ότι σε αυτό δεν έχουν γίνει βήματα προόδου ακόμα και σήμερα, καθώς οι απόφοιτοι νομικής εξακολουθούν να μην είναι προετοιμασμένοι για την επαγγελματική αρένα. Με τον τρόπο αυτό, βρίσκεσαι ξαφνικά μόνος/μόνη σε ένα πολύ απαιτητικό και ανταγωνιστικό περιβάλλον όπου πρέπει να ξεκινήσεις ουσιαστικά από το μηδέν, να μάθεις και να αναπτυχθείς επαγγελματικά.

Ποια είναι τα χαρακτηριστικά που σας βοήθησαν και ποια στάθηκαν εμπόδιο;

Η ικανότητά μου να εξελίσσομαι συνεχώς, να διατηρώ θετικότητα και ανθεκτικότητα, παρά τις δυσκολίες αλλά και να τολμώ να αλλάζω, ακόμα και αν κάποιες αλλαγές με φόβιζαν αρχικά. Αντίθετα, δεν με βοήθησαν η ατολμία, όπως και η υπερβολική συστολή.

Κοιτάζοντας πίσω, τι θα θέλατε να γνωρίζατε τότε;

Θα ήθελα να γνωρίζω καλύτερα πως να μπορώ να προβάλλω τον εαυτό μου, τα προτερήματα και τις δεξιότητές μου, κάτι στο οποίο σήμερα ένας υποψήφιος μπορεί –αν δεν το γνωρίζει ήδη- να το μάθει και να εκπαιδευτεί σε αυτό με τη χρήση σχετικών εργαλείων που υπάρχουν δωρεάν στο διαδίκτυο.

Ήταν δύσκολο να συνδυάσετε καριέρα και οικογένεια;

Ήταν δύσκολο, αλλά δεν θα το άλλαζα με τίποτα, καθώς θεωρώ ότι καμία γυναίκα δεν μπορεί να είναι ολοκληρωμένη σαν άνθρωπος αν δεν αναπτύξει και επαγγελματική δραστηριότητα που τη γεμίζει.

Πως τα καταφέρατε;

Είμαι από αυτές που πιστεύω ότι οι γυναίκες είναι όντα που μπορούν να ανταποκρίνονται με ικανότητα σε πολλά καθήκοντα και ακριβώς γι’ αυτό μπορούν και συνδυάζουν την καριέρα και την οικογένεια. Ας μην γελιόμαστε όμως, χωρίς βοήθεια και συμπαράσταση και ουσιαστικό μοίρασμα των οικογενειακών καθηκόντων, πολύ δύσκολα βγαίνει το όλο εγχείρημα ή μπορεί να βγαίνει αλλά με μεγάλο τίμημα για την ίδια τη γυναίκα, η οποία φτάνει να «καίγεται» σωματικά και ψυχολογικά. Επομένως, θεωρώ ότι η συμπαράσταση του συζύγου μου όλα αυτά χρόνια ήταν πολύ σημαντική και πρέπει να του το αναγνωρίσω αυτό.

Ποιες δυσκολίες συναντήσατε προσπαθώντας να τα συνδυάσετε;

Κάποιες φορές έχω πράγματι αισθανθεί σαν διχασμένη προσωπικότητα. Δηλαδή, να είμαι σε μια επαγγελματική συνάντηση ή σε ένα δικαστήριο και μετά από μια ώρα να πρέπει να βοηθήσω τους γιους μου στα αρχαία, στην ιστορία ή να ετοιμάσω φαγητό, χωρίς διακοπή όλα αυτά. Έχω φτάσει να αναρωτιέμαι ποια είμαι και πού βρίσκομαι κάτι τέτοιες φορές.

Ποια στερεότυπα αντιμετωπίσατε στην πορεία σας;

Κλασικό στερεότυπο ήταν -και είναι- ότι η γυναίκα φτάνει ή μπορεί να φτάσει επαγγελματικά μέχρις ενός σημείου και ότι πιο πέρα δεν πάει, καθώς οι θέσεις ευθύνης ταιριάζουν καλύτερα σε έναν άντρα. Το φαινόμενο της γραμματέας είναι πολύ χαρακτηριστικό. Όλοι έψαχναν –και εξακολουθούν να ψάχνουν- για γυναίκα γραμματέα και όχι για άντρα, ενώ όχι μια γυναίκα manager ή διευθύνοντα σύμβουλο. Ωστόσο, μπορώ να πω ότι υπάρχουν σήμερα σημάδια ότι αυτό δειλά-δειλά αλλάζει και στη χώρα μας. Οι πολυεθνικές εταιρείες είναι πρωτοπόρες σε αυτό.

Υπάρχει σεξισμός στον χώρο της δικηγορίας;

Ασφαλώς και υπάρχει. Κλασικά, μια όμορφη δικηγόρος δεν μπορεί να είναι καλή δικηγόρος, απλά γιατί είναι όμορφη. Επίσης, στην ποινική δικηγορία, δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι οι γυναίκες που υπάρχουν είναι λίγες. Υπάρχει η αντίληψη ότι αυτός είναι ένας τομέας δικηγορίας που ταιριάζει πιο πολύ στους άντρες και όχι στις γυναίκες, παρά το ότι σε πολλά μεγάλα δικηγορικά γραφεία που ασκούν ποινική δικηγορία την βασική δουλειά και προετοιμασία την κάνουν γυναίκες δικηγόροι, τις οποίες όμως δεν εμπιστεύονται το ίδιο οι πελάτες ή οι ίδιες δεν πιστεύουν αρκετά τους εαυτούς τους.

Τι συζητάτε με τις γυναίκες συναδέλφους σας σε σχέση με αυτό το θέμα;

Θα έλεγα ότι την τελευταία 10ετία πολλά πράγματα έχουν αλλάξει και στη δικηγορία ως προς το θέμα αυτό. Η επίδραση του κινήματος metoo και ό,τι συνδέεται με την γυναικεία ενδυνάμωση δεν έχει αφήσει ανεπηρέαστο και το δικηγορικό επάγγελμα ή το εταιρικό περιβάλλον, ευτυχώς. Συνεπώς, το θέμα είναι να κατανοήσουμε όλες οι γυναίκες δικηγόροι, αλλά και όχι μόνο, ότι η επαγγελματική μας διαδρομή έχει επηρεαστεί πολύ από τις πατριαρχικές καταβολές της κοινωνίας μας, με εμφανή σημάδια σεξισμού, αδικαιολόγητης διαφοροποίησης στις αμοιβές αλλά και μισογυνισμού, σε πολλές περιπτώσεις.

Στο πλαίσιο αυτό, θα πρέπει οι ίδιες να μάθουμε διεκδικούμε καλύτερα τα δικαιώματά μας και να συμβάλλουμε στο να διαμορφωθεί ένας πιο ισότιμος επαγγελματικός κόσμος για εμάς αλλά και για τις γενιές που έρχονται.

Επίσης, θα πρέπει να δούμε ότι σε όλη αυτή την πατριαρχική διαδρομή υπήρχαν πάντα και κάποιες γυναίκες που, χρησιμοποιούμενες από το πατριαρχικό κατεστημένο, είτε έπαιζαν το ρόλο της «γλάστρας» ή του θεματοφύλακα των πατριαρχικών αξιών και του statusquo, διασφαλίζοντας με τον τρόπο τους ότι τίποτα δεν θα αλλάξει και ότι πάντα αυτός που θα είναι από πάνω θα είναι ένας άντρας, ο οποίος τους πετούσε ψήγματα εύνοιας ή περιορισμένης εξουσίας.

Ποια η γνώμη σας για το φαινόμενο της «γυάλινης οροφής»; Πώς βλέπετε να

εξελίσσονται τα πράγματα στη χώρα μας;

Το φαινόμενο της «γυάλινης οροφής» είναι εδώ και «χτυπάμε» τα κεφάλια μας σ΄

αυτή. Είναι πολλά τα χρόνια που υπάρχει και έχουν παγιωθεί σχετικές νοοτροπίες και

συμπεριφορές, όχι μόνο σε άντρες αλλά και σε γυναίκες. Παρόλαυτά, θα ήμουν άδικη

να μην αναγνωρίσω ότι τα τελευταία χρόνια κάτι αλλάζει, όπως και ότι γίνονται

προσπάθειες να προωθηθούν γυναίκες σε θέσεις εξουσίας. Χαρακτηριστικό

παράδειγμα ότι μόλις πριν λίγες μέρες, στις 7 Ιουνίου 2022 συγκεκριμένα, το

Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο κατέληξαν σε πολιτική συμφωνία σχετικά

με νέο νομοθέτημα της ΕΕ για την προώθηση πιο ισόρροπης εκπροσώπησης των

φύλων στα διοικητικά συμβούλια των εισηγμένων εταιρειών. Έτσι, μέχρι το 2026, οι

εισηγμένες εταιρείες θα πρέπει να επιδιώξουν τουλάχιστον το 40% των θέσεων μη

εκτελεστικών διοικητικών στελεχών ή το 33 % των θέσεων μη εκτελεστικών και

εκτελεστικών διοικητικών στελεχών να καλύπτεται από γυναίκες, στα πλαίσια της

ισόρροπης εκπροσώπησης των ανδρών και γυναικών στα Διοικητικά Συμβούλια

εισηγμένων στο Χρηματιστήριο εταιριών. Είναι επόμενο ότι η εξέλιξη αυτή θα

επηρεάσει όχι μόνο τις εισηγμένες στο Χρηματιστήριο εταιρίες, αλλά το σύνολο των

επιχειρήσεων και Οργανισμών που θα συμμορφωθεί στις επιταγές αυτές.

Έχετε βιώσει το φαινόμενο αυτό και το έχετε μοιραστεί δημόσια.

Με αφορμή μια δράση από τον οργανισμό storymentor της φίλης μου Αγγελικής Κοσμοπούλου, για τη γυάλινη οροφή, μοιράστηκα μια δική μου σχετική ιστορία.

Υπήρξαν αντιδράσεις όταν το δημοσιοποιήσατε;

Με όσους και όσες έτυχε να μιλήσω ή να με προσεγγίσουν τόσο κατά τη διάρκεια της

δια ζώσης παρουσίασης, όσο και σε δεύτερο χρόνο, οι αντιδράσεις ήταν πολύ

ενθαρρυντικές. Μου έκανε εντύπωση πόσες γυναίκες ταυτίστηκαν με την ιστορία

μου. Ωστόσο, χωρίς να έχω κάτι συγκεκριμένο να καταθέσω, καθώς δεν μου είπε

ποτέ κάποιος/α κάτι αντίθετο, έχω την αίσθηση ότι η δημοσιοποίηση της ιστορίας

μου δεν ήταν καλοδεχούμενη από όλους. Δεν μου έκανε εντύπωση αυτό, ωστόσο,

στην απόφασή μου για δημοσίευση της ιστορίας μου υπερτέρησε το γεγονός ότι ήταν

αλήθεια και ότι αυτή θα μπορούσε να βοηθήσει και άλλες ή άλλους να νιώσουν ότι

δεν είναι μόνοι. Πιστεύω ότι οι αλλαγές ξεκινούν με την ειλικρινή και θαρραλέα

επισήμανση των δυσλειτουργιών.

Πως νιώσατε μετά από αυτήν την δημόσια εξομολόγηση;

Με τη δημοσιοποίηση της ιστορίας μου ένιωσα απελευθερωτικά. Ένιωσα επίσης

πολύ όμορφα με ένα αυθόρμητο κύμα συμπαράστασης και αγάπης προς το πρόσωπό

μου.

Προς τα που βλέπετε να οδεύουν τα θέματα έμφυλης ισότητας στον κλάδο σας;

Θέλω να πιστεύω προς το καλύτερο, αλλά σε αυτό οφείλουμε να παίξουμε σημαντικό ρόλο κι εμείς οι γυναίκες, προχωρώντας συνειδητά σε μια ουσιαστική γυναικεία αλληλεγγύη και συμπαράσταση, καθώς, το ανδροκρατούμενο κατεστημένο, δυστυχώς, έχει εμφυσήσει σε πολλές γυναίκες επαγγελματίες την πεποίθηση του λεγόμενου γυναικείου ανταγωνισμού. Η νοοτροπία αυτή ευθύνεται, σε πολύ μεγάλο βαθμό, στο να βλέπουμε το φαινόμενο γυναίκες να υποθάλπουν γυναίκες ή να θεωρούν ότι τελικά μια γυναίκα σε θέση ευθύνης είναι bitch, για να το πω κομψά… Είναι πολύ εντυπωσιακό ότι όπως προκύπτει από έρευνες τα ίδια χαρακτηριστικά που κατατάσσουν ένα άντρα ως χαρισματικό ηγέτη κατατάσσουν μια γυναίκα ως σκληρή και ή πολύ απλά bitch.

Τι θέλετε να πείτε στα κορίτσια που διαβάζουν αυτή την συνέντευξη και έχουν όνειρο να μπουν στην Νομική;

Θα τους έλεγα να έχουν πάντα έναν στόχο και να ξέρουν που πηγαίνουν, αφήνοντας, ωστόσο, χώρο για το απρόβλεπτο και το τυχαίο. Θα τις προέτρεπα, επίσης, να δίνουν πάντα τον καλύτερό τους εαυτό σε ότι κάνουν, να εξελίσσονται και να βελτιώνουν όχι μόνο τις τεχνικές-γνωστικές-ψηφιακές τους δεξιότητες, κάτι που ασφαλώς θα πρέπει να κάνουν, αλλά, ταυτόχρονα, να αναπτύσσουν και τα λεγόμενα softskills όπως η ενσυναίσθηση, η ανθεκτικότητα αλλά και η ικανότητα να ακούν τους άλλους πραγματικά. Θα τους θύμιζα επίσης ότι στη ζωή πετυχαίνει αυτός/αυτή που μπορεί να προσαρμόζεται καλύτερα στις συνθήκες και όχι αυτός/αυτή που ξέρει απέξω την τετράβιβλο. Θα τις συμβούλευα να ασχολούνται με τομείς και αντικείμενα που τους αρέσουν και ότι αν αυτό δεν συμβαίνει, να αλλάξουν τον προσανατολισμό τους γιατί δεν θα γίνουν ποτέ καλές σ’ αυτό. Μόνο όταν κάνεις κάτι που σε ικανοποιεί βαθιά ή βρίσκεις προσωπικό νόημα σε αυτό μπορείς να ξεχωρίσεις. Αυτό βέβαια ισχύει για όλες/όλους και όχι μόνο για τις φίλες που σπουδάζουν νομική. Τέλος, θα τις συμβούλευα, αν ασκήσουν το επάγγελμα του δικηγόρου, να κάνουν οπωσδήποτε δικαστηριακή δικηγορία, συμπεριλαμβανομένων των ποινικών δικαστηρίων, έστω για κάποιο χρονικό διάστημα. Στα δικαστήρια γνωρίζεις την πραγματική ζωή και επιπλέον όταν έχεις αυτή την εμπειρία ξέρεις πως να υποστηρίξεις καλύτερα τα συμφέροντα της εταιρείας σου ή να καταρτίσεις τη σωστή στρατηγική, όταν χρειάζεται. Έχω γνωρίσει κατά τα άλλα αξιόλογους δικηγόρους που επειδή έτυχε να έχουν ελλιπή ή καθόλου εμπειρία δικαστηρίων, έχουν κάνει κακές επιλογές για τις εταιρείες που εκπροσωπούν.

Τέλος τι θα λέγατε στον νεότερο εαυτό σας.

Θα του έλεγα να μην φοβάται και ότι είναι αρκετός.