H πλατφόρμα Σχολείο χωρίς Στερεότυπα φέρνει την έμφυλη ισότητα μέσα στην τάξη.
Βρίσκονται παντού γύρω μας αλλά σπανίως τα παρατηρούμε. Στα πράγματα που λέμε και κάνουμε καθημερινά. Στον δρόμο, στο σπίτι, στο σχολείο, στην δουλειά. Αυτή είναι δυστυχώς η δύναμη των στερεοτύπων. Ότι δρουν αθόρυβα, υπόγεια, σχεδόν αντανακλαστικά και με τρόπο που συχνά δεν αντιλαμβανόμαστε. Όταν για παράδειγμα ένας δάσκαλος αναθέτει σε ένα αγόρι να μετακινήσει ένα θράνιο ή τον ενθαρρύνει να συμμετάσχει σε ένα διαγωνισμό μαθηματικών. Όταν σε ένα διοικητικό συμβούλιο κάποιος απευθύνεται στην μοναδική γυναίκα μέλος νομίζοντας πως είναι η γραμματέας, τότε ένα στερεότυπο έχει καταφέρει να κάνει την δουλειά του και να διαιωνίσει τον φαύλο κύκλο του.
Θέλοντας να σπάσουν αυτόν τον φαύλο κύκλο η μη κερδοσκοπική οργάνωση Women on Top σε συνεργασία με την Openous και τη Sociality στα πλαίσια του Active Citizens Fund δημιούργησαν το έργο Σχολείο χωρίς Στερεότυπα, ένα πρόγραμμα επιμόρφωσης και δικτύωσης εκπαιδευτικών, από την Α/Βάθμια και Β/Βάθμια εκπαίδευση, και καθηγητών/τριων και συμβούλων ΣΕΠ που στόχο έχει να φέρει την έμφυλη ισότητα πιο κοντά στις τάξεις και την εκπαιδευτική διαδικασία. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει δράσεις για την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών αλλά και μια σειρά οδηγών που εκτός από τις θεωρητικές γνώσεις που προσφέρουν όσον αφορά τη λειτουργία των στερεοτύπων, δίνουν ιδέες για δραστηριότητες και ασκήσεις που μπορούν να γίνουν μέσα στην τάξη.
Ταυτόχρονα η πλατφόρμα παρέχει και δυνατότητα διασύνδεσης και δικτύωσης μεταξύ των εκπαιδευτικών που συμμετέχουν στο πρόγραμμα ώστε να ανταλλάξουν ιδέες, προβληματισμούς αλλά και καλές πρακτικές που εφάρμοσαν στην τάξη τους. Στόχος του προγράμματος Σχολείο χωρίς Στερεότυπα που διανύει τον δεύτερο χρόνο ζωής του είναι να επεκτείνει και να κάνει ακόμη πιο ενεργό το δίκτυο των εκπαιδευτικών που ξεκίνησε να διαμορφώνεται την περσινή χρονιά.
Το Νοέμβριο προγραμματίζεται μια δράση ανάπτυξης δεξιοτήτων για τους εκπαιδευτικούς με στόχο να γίνουν οι θεματικές STEM πιο ελκυστικές για τα κορίτσια. Η δράση θα περιλαμβάνει ένα πάνελ πανεπιστημιακών που θα μιλήσουν για το τι λειτουργεί και τι δε λειτουργεί στην τάξη όπως προκύπτει από την έρευνα αλλά και ένα πάνελ με εκπαιδευτικούς από την Αμερική και την Ελλάδα που θα μιλήσουν για τις πρακτικές που έχουν εφαρμόσει για να ενθαρρύνουν τα κορίτσια να ασχοληθούν με αυτές τις επιστήμες και τι έχουν δει να συμβαίνει στην πράξη.
Μαζί με την συνιδρύτρια του Women on Top Στέλλα Κάσδαγλη επιλέξαμε πέντε από τα συνηθέστερα στερεότυπα και με την βοήθεια της αλλά και τη βοήθεια των εκπαιδευτικών οδηγών του προγράμματος Σχολείο χωρίς Στερεότυπα θελήσαμε να τα καταρρίψουμε.
Στερεότυπο: Τα κορίτσια δεν είναι καλά στα μαθηματικά και στις θετικές επιστήμες
Πολύ συχνά όταν τα αγόρια τα καταφέρνουν στα μαθηματικά, η επιτυχία αποδίδεται στην εγγενή ευφυία τους, ενώ όταν τα κορίτσια σημειώσουν αντίστοιχες επιδόσεις αποδίδεται -και από γονείς και από εκπαιδευτικούς -στην προσπάθεια και την επιμέλειά τους. Και οι δύο αυτές προκατειλημμένες αντιλήψεις κρύβουν παγίδες για την αυτοεικόνα των παιδιών και την ακαδημαϊκή και επαγγελματική τους πορεία στο μέλλον.
Οι συμπεριφορές που διακρίνουμε σε αγόρια και κορίτσια, αποτελούν προϊόν της βιολογίας τους ή του κοινωνικού περιβάλλοντος μέσα στο οποίο μεγαλώνουν; Οι σύγχρονες μελέτες, δείχνουν μικρές διαφορές στις εγγενείς δεξιότητες αγοριών και κοριτσιών από τη βρεφική έως την παιδική ηλικία, πάνω στις οποίες έρχεται να “κουμπώσει” η ανατροφή και να φορτώσει τα παιδιά με προσδοκίες και αναπαραστάσεις για το τι είναι τα αγόρια και τι τα κορίτσια.
Πολύ γλαφυρά η καθηγήτρια και συγγραφέας Πατρίτσια Κάμπελ εξηγεί γιατί έχουμε τόσες λίγες γυναίκες μηχανικούς. Αγόρια και κορίτσια ξεκινούν με τα ίδια επίπεδα νοημοσύνης αλλά χαρακτηρίζονται από μικρές διαφορές ως προς τις γλωσσικές τους δεξιότητες και την αντίληψη του χώρου. Από τα πρώτα σχολικά χρόνια, οι δάσκαλοι και οι δασκάλες έχουν υψηλότερες προσδοκίες από τα αγόρια για τα μαθηματικά και τις θετικές επιστήμες απ’ ό,τι έχουν από τα κορίτσια και δίνουν στα αγόρια περισσότερο χρόνο και προσοχή. Επίσης τα ενθαρρύνουν να λύνουν προβλήματα με τρόπο ανεξάρτητο.
Τα βιβλία και η τηλεόραση προβάλλουν συνήθως στερεοτυπικές εικόνες ανδρών και γυναικών, στις οποίες οι άνδρες λύνουν συνήθως τα προβλήματα, ενώ οι γυναίκες απλώς παρακολουθούν. Τα μαθηματικά και οι θετικές επιστήμες παραδοσιακά θεωρούνται πιο “ανδρικά” πεδία, ενώ η γλώσσα θεωρείται περισσότερο “γυναικείο” πεδίο.
Στερεότυπο: Τα κορίτσια δεν είναι σωματικά δυνατά
Στα παιδικά χρόνια δεν υπάρχει διαφορά μεταξύ αγοριών και κοριτσιών. Από μια ηλικία και μετά όταν επιδρούν οι ορμόνες παρατηρείται όντως μια βιολογική διαφορά η οποία όμως επεκτείνεται και διευρύνεται από το γεγονός ότι τα πρότυπα της κοινωνίας ενθαρρύνουν τις γυναίκες να είναι λεπτεπίλεπτες και όχι πολύ γυμνασμένες γιατί αυτό δεν θεωρείται ωραίο. Συνεπώς δεν ενθαρρύνουμε τις γυναίκες να χτίσουν το μυικό τους σύστημα οπότε πάλι μια μικρή βιολογική διαφορά επεκτείνεται σε βάθος χρόνου για λόγους κοινωνικούς.
Στερεότυπο: Τα κορίτσια είναι ήσυχα και υπάκουα
Καθώς τα παιδιά καλούνται να καθίσουν για αρκετές ώρες σε ένα θρανίο και να κάνουν εργασίες λεπτής κινητικότητας, τα κορίτσια φαίνονται περισσότερο προετοιμασμένα και, ως εκ τούτου, πιο “εύκολα” για τον/την εκπαιδευτικό και τους γονείς. Τα αγόρια, που φαίνεται να προτιμούν την έντονη κίνηση και την ανάληψη ρίσκου, χαρακτηρίζονται “ανώριμα” για την εκπαιδευτική διαδικασία Έτσι από τη μία τα αγόρια δυσκολεύονται να προσαρμοστούν και να μάθουν μέσα στην τάξη ενώ από την άλλη τα κορίτσια παίρνουν από νωρίς το μήνυμα ότι χρειάζεται να κάνουν υπομονή με τα (φύσει;) ατίθασα αγόρια και να είναι από τη μεριά τους συνεργάσιμες και ήσυχες. Ενισχύονται με επαίνους για την επιμέλεια και τη συμμόρφωση με τους κανόνες και σπάνια ενθαρρύνονται να δοκιμάσουν πιο έντονες δραστηριότητες ή να ρισκάρουν, αφού συνήθως οι λίγοι/ες και κουρασμένοι/ες εκπαιδευτικοί με το ζόρι καταφέρνουν να ελέγξουν τα αγόρια.
Είναι η εικόνα των ατίθασων πεντάχρονων αγοριών και των ήσυχων και υπάκουων κοριτσιών αποτέλεσμα φυσικών χαρακτηριστικών ή ανατροφής; Φαίνεται ότι τα αγόρια κατακτούν τη δυνατότητα να ελέγχουν τις παρορμήσεις τους πιο σταδιακά από ότι τα κορίτσια και ότι αυτό έχει μια νευρολογική βάση. Παρότι πρόκειται για μια μικρή διαφοροποίηση, παρόλ’ αυτά αποκτά τεράστια σημασία. Οι γονείς και οι φροντιστές/τριες, ήδη από τη βρεφική ηλικία, αφήνουν ένα αγόρι να κλαίει για λιγότερη ώρα (πολλές γιαγιάδες, μάλιστα, έλεγαν ρητά ότι το αγόρι δεν κάνει να κλαίει, με μια υπόνοια ότι το παρατεταμένο κλάμα θα επηρεάσει αρνητικά τις μελλοντικές του αναπαραγωγικές δυνατότητες). Αλλά και στη νηπιακή ηλικία οι γονείς ματαιώνουν λιγότερο τα αγόρια ή τα αφήνουν να περιμένουν λιγότερη ώρα για να ικανοποιηθούν, γελώντας και καμαρώνοντας για τον δυναμισμό τους.
Στερεότυπο: Στις γυναίκες ταιριάζουν τα επαγγέλματα φροντίδας
Μεγάλο ρόλο σε αυτό παίζει το παιχνίδι. Τα κορίτσια ουσιαστικά τα εκπαιδεύουμε από μικρά μέσω του παιχνιδιού σε ρόλους και δεξιότητες φροντίδας ώστε να τις αναπτύσσουν και να τις θεωρούν κάτι επιθυμητό. Tα αγόρια όχι μόνο δεν τα ενθαρρύνουμε αλλά και τα αποτρέπουμε από τις δεξιότητες αυτές. Τα βλέπουμε να παίζουν με μωρά ή να μαγειρεύουν ή να ζητάνε μια κουζίνα για δώρο και τα αποτρέπουμε. Χτίζουμε λοιπόν ένα τέτοιο περιβάλλον γύρω τους καθώς τα μεγαλώνουμε και μετά θεωρούμε ότι δεν έχουν δεξιότητες φροντίδας.
Στερεότυπο: Οι γυναίκες δεν μπορούν να ανταποκριθούν σε ηγετικές θέσεις
Οι έμφυλες διακρίσεις καθώς και οι πολλαπλοί ρόλοι που αναλαμβάνουν συνήθως οι γυναίκες αποτελούν μερικούς από τους βασικότερους λόγους που οδηγούν στην υποεκπροσώπηση των γυναικών σε θέσεις εξουσίας. Σημαντικό ρόλο, όμως, παίζει και το στερεότυπο που ταυτίζει τις απαραίτητες δεξιότητες της ηγεσίας με παραδοσιακά ανδρικά χαρακτηριστικά -ένα στερεότυπο τόσο βαθιά ριζωμένο στην κοινωνία, που πολλές φορές το ενστερνίζονται και οι ίδιες οι γυναίκες, παρότι μπορεί να έχουν τα προσόντα να αναλάβουν μία τέτοια θέση. Ακόμη και το γεγονός ότι η αυστηρή συμπεριφορά, ως χαρακτηριστικό ενός ηγέτη, δεν γίνεται εύκολα αποδεκτή, όταν προέρχεται από μία γυναίκα, ενώ θεωρείται απόλυτα φυσιολογική όταν εκδηλώνεται από έναν άντρα, αποδεικνύεται προβληματικό για την ανέλιξη των γυναικών σε θέσεις ευθύνης. Ακόμα και σε οικογενειακό πλαίσιο, τα αγόρια τιμωρούνται πιο σπάνια, όταν κάνουν αισθητή την παρουσία τους και σαφείς τις επιθυμίες τους, απ’ ό,τι τα κορίτσια.
Αντίστοιχα και στο σχολείο, η ηγετική συμπεριφορά των κοριτσιών σπάνια αντιμετωπίζεται ως κάτι θετικό που χρειάζεται να αναπτυχθεί, και συχνότερα στηλιτεύεται ως θράσος, αγένεια, υπεροψία ή «κακομαθησιά». Ως αποτέλεσμα των έμφυλων στερεοτύπων βλέπουμε, επίσης, να υπάρχει αποκλεισμός των γυναικών διεθνώς από την εκτελεστική εξουσία και από τις ανώτερες θέσεις στη δημόσια διοίκηση και τον ιδιωτικό τομέα. Στην ελληνική πραγματικότητα, ο αριθμός των γυναικών στην κυβέρνηση είναι πολύ μικρός, με μόλις 8 γυναίκες αυτή τη στιγμή να συμμετέχουν σε αυτή.
Και στο σημείο αυτό έχει ενδιαφέρον να φέρουμε κατά νου τα ποσοστά εκπροσώπησης των κοριτσιών στα μαθητικά συμβούλια των τάξεων και των σχολείων και να αναλογιστούμε κατά πόσο οι νέες γυναίκες ενθαρρύνονται από νωρίς και συνηθίζουν να βλέπουν τους εαυτούς τους σε ρόλους εκπροσώπησης και ευθύνης.
Μέσα από όλα γίνεται προφανές πως μικρές βιολογικές διαφοροποιήσεις μεταξύ των φύλων που παρατηρούνται τα πρώτα χρόνια της ζωής μέσα από την αναπαραγωγή στερεοτύπων και μέσα από μια σειρά κοινωνικές νόρμες που υιοθετούνται από την οικογένεια, το σχολείο και την ευρύτερη κοινωνία καταλήγουν να γίνουν βαθιές ανισότητες φύλου. Το Σχολείο χωρίς Στερεότυπα στόχο έχει να εξαλείψει όσο το δυνατόν αυτά τα φαινόμενα παρεμβαίνοντας στον χώρο του σχολείου. Αν και οι οδηγοί προορίζονται για τους εκπαιδευτικούς, το υλικό τους μπορεί να φανεί χρήσιμο και στους γονείς βοηθώντας τους να συνειδητοποιήσουν τον τρόπο που λειτουργούν τα στερεότυπα αλλά και να παρατηρήσουν πόσο ο κάθε ένας και η κάθε μια από εμάς τους γονείς τα έχει συχνά άθελα του εσωτερικεύσει.
Οι ενδιαφερόμενοι/ες μπορούν να ενημερωθούν όταν ανοίξουν οι αιτήσεις συμμετοχής, κάνοντας εγγραφή στο newsletter του έργου