Οι αξιοθαύμαστες γυναίκες της Ουκρανίας

Η φετινή Ημέρα της Γυναίκας δεν θα μπορούσε παρά να είναι αφιερωμένη στις γυναίκες της Ουκρανίας και την πραγματικά απίστευτη δύναμη τους.

Στο γενικό νοσοκομείο Starobilsk στο Luhansk, οι γυναίκες γεννούν στα υπόγεια δίπλα σε βαρύ οπλισμό. Φωτογραφία: © Starobilsk Multidisciplinary Hospital

Από τις πρώτες μέρες της εισβολής εικόνες με Ουκρανές να παίρνουν τα όπλα κατέκλυσαν τα μίντια. Από το εξώφυλλο των New York Times με τις Ουκρανές εθελόντριες να κλαίνε κρατώντας τα όπλα τους έτοιμες να φύγουν για την μάχη, μέχρι το Instagram την Μις Ουκρανία Anastasia Lenna. Λίγες εβδομάδες πριν ο λογαριασμός της ήταν γεμάτος με μαθήματα advanced yoga και φωτογραφίες από τα ταξίδια της. Λίγες μέρες μετά το ξέσπασμα του πολέμου η Lenna φορώντας goggles και χακί παντελόνι φωτογραφίζεται κρατώντας όπλο και προσθέτοντας το hashtag #handsoffukraine.

Η Ουκρανή βουλευτής Kira Rudik

Αληθινό ή όχι το όπλο της Lenna, ακόμη και αν το post της ήταν ένα συμβολικό κάλεσμα στα όπλα, για πολλές άλλες γυναίκες ήταν απολύτως αληθινό. Όπως για την βουλευτή Kira Rudik που έγραψε στο Twitter «Είχα σχεδιάσει να φυτέψω τουλίπες και νάρκισσους στην αυλή μου σήμερα. Αντί γι’ αυτό μαθαίνω να ρίχνω με όπλο και ετοιμάζομαι για μια ακόμη νύχτα βομβαρδισμών στο Κίεβο».

Valentyna Kostyantynovska

Αλλά και για την 79χρονη Valentyna Kostyantynovska η οποία σε ένα βίντεο που έγινε viral εκπαιδεύεται να ρίχνει με Καλάσνικοφ και όπως δήλωσε στο Reuters ήταν όνειρο της ζωής της να μπορέσει να πολεμήσει για την πατρίδα της.

Όπως σημειώνει η αρθρογράφος της Washington Post Monica Hesse «είναι δύσκολο να γράφεις για τις γυναίκες που πολεμούν στην Ουκρανία. Αν και είναι ένα θέμα που ενδιαφέρει τα μίντια σε όλο τον κόσμο, είναι εύκολο να πέσεις στην παγίδα της υπερβολής ή να χάσεις εντελώς την ουσία του θέματος. Αλήθεια ποιο είναι το θέμα εδώ; Ότι οι γυναίκες αγαπούν την πατρίδα τους όσο και οι άνδρες; To ότι οι γυναίκες αξίζουν περισσότερο θαυμασμό απ’ ότι οι άνδρες όταν θέτουν την ζωή τους σε κίνδυνο; Όχι και πάλι όχι. Το να πολεμούν οι γυναίκες σε θανατηφόρες μάχες είναι η πιο σκοτεινή και δυσάρεστη πλευρά του φεμινισμού. Κανείς δεν θέλει ισότητα των φύλων στον πόλεμο γιατί κανείς δεν θέλει τον πόλεμο».

Συμφωνούμε. Ο πόλεμος προφανώς και δεν θα έπρεπε να είναι μέσο ενδυνάμωσης των γυναικών. Παρ όλα αυτά μέσα σε αυτές τις δεκατρείς μέρες της εισβολής, ο πόλεμος έδειξε τον ρόλο, την δύναμη και την πραγματική θέση των γυναικών, που είναι πάντα στην πρώτη γραμμή. Της οικογένειας, της φροντίδας αλλά και της κοινωνίας, της πολιτικής, ακόμη και της σύρραξης. Και μια μέρα σαν την σημερινή, την Ημέρα της Γυναίκας αξίζει κανείς να το πει. Γιατί είναι πολλές φορές που η συμβολή των γυναικών στην ιστορία παρέμεινε στην αφάνεια. Όπως και οι ίδιες. Αόρατες για ακόμη μια φορά.

Η φωτογραφία της Μις Ουκρανία Anastasia Lenna που έκανε τον γύρο του κόσμου.

Οι γυναίκες σε αυτόν τον πόλεμο πρωταγωνιστούν. Είτε κρατούν όπλα και φτιάχνουν βόμβες μολότοφ είτε ετοιμάζουν τα backpack των παιδιών τους, τα βάζουν στο πίσω κάθισμα του αυτοκινήτου και εκείνες, μόνες στην θέση του οδηγού, ξεκινούν για ένα επικίνδυνο ταξίδι διαφυγής. Ή όταν περπατούν χιλιόμετρα μέσα στο κρύο για να βρουν έναν ασφαλή προορισμό προσπαθώντας να κρατήσουν τα παιδιά τους ασφαλή. Να τα καθησυχάσουν. Να βρουν τα σωστά λόγια για να τους πουν την δύσκολη αλήθεια. Να παραμείνουν ψύχραιμες, ακούραστες.

Οι γυναίκες της Ουκρανίας τα τελευταία χρόνια κέρδισαν την θέση τους στην χώρα τουςμε τον δύσκολο τρόπο. Το εξηγεί στο άρθρο της με τίτλο «Το εκπληκτικό -και όχι τόσο μυστικό όπλο της Ουκρανίας» στο MSNBC η Lauren Leader, συνιδρύτρια και CEO της γυναικείας οργάνωσης πολιτικής ηγεσίας All In Together. «Αν και οι γυναίκες στην Ουκρανία είχαν δικαίωμα να καταταγούν στο στρατό από το 1993, ο αριθμός τους αυξήθηκε και ο ρόλος τους ενισχύθηκε με τα γεγονότα στην διάρκεια της κρίσης στην Κριμαία το 2014. Από το 2016 τους δόθηκε το δικαίωμα να πολεμούν και σε μάχη ενώ μετά την θέσπιση νομοθεσία που κατοχύρωνε την ίση μεταχείριση γυναικών και ανδρών στον στρατό η συμμετοχή των γυναικών αυξήθηκε και επεκτάθηκε σε μάχιμους ρόλους όπως αυτόν του πυροβολητή τεθωρακισμένων, σε θέσεις διοίκησης πεζικού αλλά και σε ρόλο snipper» αναφέρει στο άρθρο της η Leader. Και συνεχίζει «Ταυτόχρονα οι γυναίκες έχουν παίξει κεντρικό ρόλο στην λειτουργία της δημοκρατίας της Ουκρανίας κατέχοντας το 21% από τις έδρες της Ουκρανική Βουλής ενώ τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει σημαντικά βήματα για να γεφυρωθεί το χάσμα των φύλων σε πολλούς τομείς της δημόσιας ζωής. Η αυξανόμενη δέσμευση στην ισότητα των δύο φύλων στην Ουκρανία έρχεται σε απόλυτη αντίθεση με την κατάσταση στην Ρωσία που υπό την ηγεσία του Πούτιν έχει σημειώσει σημαντική οπισθοδρόμηση όσον αφορά τα δικαιώματα των γυναικών. Οι γυναίκες στην Ρωσία έχουν αποκλειστεί και απαγορεύεται να ασκούν πάνω από 450 επαγγέλματα, μέτρα προστασίας κατά της ενδοοικογενειακής βίας έχουν αρθεί ενώ οι γυναίκες κατέχουν μόνο το 16 % των πολιτικών αξιωμάτων και πολύ μικρή συμμετοχή στον στρατό».

Ολένα Ζελένσκα

Βασική υποστηρίκτρια της αντίστασης των γυναικών είναι και η σύζυγος του Προέδρου της Ουκρανίας, Ολένα Ζελένσκα. Τα εμψυχωτικά της post αλλά και οι αναρτήσεις της για τις γυναίκες που αντιστέκονται και για τις γυναίκες που έφεραν τα μωρά τους στον κόσμο μέσα σε υπόγεια καταφύγια είναι συγκινητικά και αναδεικνύουν την δύναμη των γυναικών και την δύναμη της ζωής. Η μητρότητα είναι άλλωστε και αυτή πρωταγωνίστρια σε αυτόν τον πόλεμο. Είτε αυτή είναι η προτροπή των Ουκρανών γυναικών στους Ρώσους στρατιώτες να τηλεφωνήσουν στις μητέρες τους και να τους εξηγήσουν γιατί πολεμούν, είτε από την άλλη πλευρά είναι οι διαμαρτυρίες των μανάδων των Ρώσων στρατιωτών για το γεγονός ότι οι 20χρονοι γιοι τους στάλθηκαν σε έναν πόλεμο χωρίς να γνωρίζουν που πηγαίνουν.

Είναι σημαντικό πως στην συνέλευση του Ευρωπαικού Κοινοβουλίου με αφορμή την Ημέρα της Γυναίκας ήταν πολλά τα μέλη που επέλεξαν να αναφερθούν στις γυναίκες της Ουκρανίας. Η Πρόεδρος του Ευρωπαικού Κοινοβουλίου Ρομπέρτα Μετσόλα ανέφερε: «Θέλω να ξεκινήσω μιλώντας για τις εκπληκτικά γενναίες γυναίκες της Ουκρανίας που πολεμούν, είναι αναγκασμένες να βρίσκουν καταφύγιο για αυτές και τους αγαπημένους τους στα υπόγεια, να γεννούν στους σταθμούς του Μετρό και να πολεμούν στην πρώτη γραμμή. Είναι απόδειξη του θάρρους, της δύναμης και της αντοχής του ακόμη και στις χειρότερες συνθήκες». Η Γαλλίδα Υπουργός Ισότητας Φύλων, Συμπερίληψης και Ίσων Ευκαιριών Ελίζαμπεθ Μορένο υπογράμμισε πως ενώ οι γυναίκες και τα κορίτσια είναι τα πρώτα θύματα τέτοιων κρίσεων, συχνά εξαιρούνται από τις συζητήσεις και τις διαπραγματεύσεις για την ειρήνη και την ασφάλεια ενώ η πρωθυπουργός της Ισλανδίας Katrin Jakobsdottir ότι η ισότητα των φύλων θα πρέπει να παραμένει στην ατζέντα ακόμη και σε δύσκολες στιγμές σαν και αυτήν. «Ο κόσμος θα ήταν πιο ειρηνικός αν κυβερνούσαν οι γυναίκες. Είμαι πεπεισμένη για αυτό» είπε.

H «Eπικίνδυνη» Μαριάννα Σκυλακάκη

Επιτυχημένη entrepreneur, ιδρύτρια της εταιρείας new media αθηΝΕΑ και πρέσβειρα της έμφυλης ισότητας η Μαριάννα Σκυλακάκη μιλά για τις δυσκολίες της επιχειρηματικότητας αλλά και για το «ταξίδι» της προς την συνειδητοποίηση του τι σημαίνει να είσαι γυναίκα σήμερα.

«Θέλω να ζω σε έναν κόσμο στον οποίο, αν πριν γεννηθώ, ως έμβρυο στην κοιλιά της μητέρας μου, μου είχε δοθεί η επιλογή να γεννηθώ άνδρας ή γυναίκα –ή οτιδήποτε άλλο ανάμεσα, θα ήμουν σε θέση να απαντήσω: δεν έχει καμία σημασία. Προσοχή. Tο τι θα κάνω στην συνέχεια στην ζωή μου δεν το προδικάζω. Κάποιοι θα δουλέψουν πιο σκληρά από άλλους . Κάποιοι θα έχουν δεξιότητες σ’ έναν τομέα, άλλοι σε άλλον. Κάποιοι θα έχουν λιγότερες ικανότητες. Θα υπάρχουν πιο άτυχοι και πιο τυχεροί. Το αποτέλεσμα θα διαφέρει. Όμως όχι δεν δέχομαι να αποτελεί για κανέναν εμπόδιο το φύλο του. Μπορούμε ειλικρινά να πούμε ότι το φύλο δεν παίζει κανέναν ρόλο στην σημερινή ελληνική πραγματικότητα; Σίγουρα όχι. Ίσως για αυτό έχω αρχίσει να γίνομαι ολοένα και πιο ενοχλητική» έγραφε η Μαριάννα Σκυλακάκη στο βιβλίο «Είμαι Επικίνδυνη» μια συλλογή κειμένων από 100 γυναίκες και τις 100 μοναδικές ιστορίες τους . Το βιβλίο που κυκλοφορεί από την Key Books, ήταν μια ιδέα και πρωτοβουλία της Women Act σε συνεργασία με την αθηΝΕΑ, με την υποστήριξη του Women on Top. H αθηΝΕΑ είναι η εταιρεία new media που η Μαριάννα Σκυλακάκη ίδρυσε όταν εν μέσω καλπάζουσας οικονομικής κρίσης επέστρεψε στην Αθήνα εγκαταλείποντας μια πολλά υποσχόμενη golden girl θέση στο Λονδίνο όπου εργάζονταν σαν οικονομική αναλύτρια.

Πολλοί από εσάς θα την έχετε δει Κυριακή βράδυ να παρουσιάζει την εκπομπή «Επικίνδυνες» η οποία θίγει θέματα όπως η ενδοοικογενειακή βία, η γυναικεία σεξουαλικότητα και η έμφυλη ισότητα.

Η δημόσια παρουσία της Μαριάννας Σκυλακάκη είτε μέσα από την αρθρογραφία της στην αθηΝΕΑ , είτε μέσα από ομιλίες της σε συνέδρια και εκδηλώσεις έχει συνδέθει με το ζήτημα της γυναικείας ενδυνάμωσης ενώ ταυτόχρονα μπορεί να απολαμβάνει δικαιωματικά τον τίτλο της επιτυχημένης entrepreneur σαν ιδρύτρια της αθηΝΕΑς, ενός δημοσιογραφικού οργανισμού που κόντρα στην copy paste και click bait φιλοσοφία παράγει ποιοτικό και πρωτότυπο περιεχόμενο και κατάφερε να αποκτήσει αφοσιωμένο κοινό ξεκινώντας το μόνη της, από το μηδέν. Το Generation Woman την συνάντησε για να μάθει πως κατάφερε να ξεχωρίσει σε έναν χώρο στον οποίο δεν είχε προηγούμενη εμπειρία αλλά και γιατί αποφάσισε να θέσει τον εαυτό της στην υπηρεσία της έμφυλης ισότητας.

Πως αποφάσισες να εγκαταλείψεις μια πολλά υποσχόμενη καριέρα στο investment banking και να επιστρέψεις στην Ελλάδα;

Ποτέ δεν είχα στο νου μου ότι το finance θα ήταν για μένα ένας χώρος στον οποίο θα ήθελα να είμαι για πολλά χρόνια. Μου δόθηκε αυτή η ευκαιρία όταν τελείωσα τις σπουδές μου στο Λονδίνο και σκέφτηκα ότι θα ήταν ένα πολύ καλό «πανεπιστήμιο» για ό,τι θα ήθελα να κάνω μετά. Έμαθα πάρα πολλά εκεί αλλά αμέσως μου έγινε σαφές πως ήταν κάτι που δεν με γέμιζε 100%. Με έλκυε η ιδέα να επιστρέψω στην Αθήνα. Τότε είχε γυρίσει στην Ελλάδα και ο σύντροφός μου οπότε ήταν και αυτό για εμένα ένα επιπλέον κίνητρο.

Επέστρεψες εν μέσω κρίσης.

Ναι, θυμάμαι στην τράπεζα να ακούγεται συνεχώς η περίφημη φράση GOOG (Get out of Greece). Eγώ έκανα ακριβώς το ανάποδο (γέλια). Όταν ήρθα στην Ελλάδα δεν ήξερα ποιό θα ήταν το επόμενο επαγγελματικό βήμα μου. Η δημοσιογραφία μου άρεσε πολύ και όταν ήρθα στην Αθήνα ανακάλυψα ψάχνοντας πως δεν υπήρχε ένα newsletter να σε ενημερώνει για τα βασικά θέματα και τις εξελίξεις της ημέρας όταν δεν είχες πολύ χρόνο. Στο Λονδίνο αυτό ήταν πολύ διαδεδομένο και με αυτόν τον τρόπο ενημερωνόμουν τις περισσότερες ημέρες, ειδικά όταν οι απαιτήσεις της δουλειάς δεν μου άφηναν πολύ χρόνο. Υπήρχε αυτό το κενό στην αγορά λοιπόν και σκέφτηκα πως θα ήταν μια καλή ιδέα να το καλύψω. Από την άλλη δεν θεωρούσα ότι ένα μέσο ενημέρωσης με τον τρόπο που ήθελα εγώ να το κάνω θα ήταν κάτι που θα απέφερε κέρδος. Δεν είχα αυτήν την ψευδαίσθηση και το περιβάλλον μου γνωρίζοντας την ελληνική πραγματικότητα με αποθάρρυνε. Βέβαια όπως αποδείχτηκε στην δική μου περίπτωση σε βάθος χρόνου όταν κανείς είναι ανοιχτός σε διάφορα pivots και έχει επιμονή τότε μπορεί και να λειτουργήσει. Αρκεί να επενδύσεις δουλειά και χρόνο σε κάτι και να έχεις την πολυτέλεια να περιμένεις. Εγώ είχα ένα υποστηρικτικό δίκτυο που μου έδινε αυτό το προνόμιο. Υπάρχουν άξιοι άνθρωποι που κάνουν πολύ σημαντικές προσπάθειες και μπορεί να χρειάστηκε να σταματήσουν, ένα κλικ πριν γίνει το μεγάλο μπαμ που θα τους απογείωνε.

Υπήρξαν στιγμές που έχασες την πίστη σου και πως την ξαναέβρισκες;

Πολλές φορές αναρωτήθηκα «τι κάνεις τώρα». Υπάρχουν στιγμές που σκέφτεσαι «γιατί επιμένω εμμονικά κάνοντας το ίδιο και το ίδιο όταν γύρω μου άνθρωποι προχωρούν και κάνουν νέα πράγματα, όταν άνθρωποι με τους οποίους ξεκινήσαμε μαζί έχουν μια άλλη πορεία». Είναι πολύ ανθρώπινο να συγκρινόμαστε, να νιώθουμε αβεβαιότητα για τα βήματά μας. Ο τρόπος για να ανακτήσεις την πίστη σου κάθε φορά είναι η ίδια η δουλειά. Το αντικείμενο μου άρεσε τόσο πολύ που με κρατούσε εκεί να επιμένω. Λίγο ακόμη και λίγο ακόμη. Η αλήθεια είναι ότι η εξέλιξη ήταν εκθετική. Οι πρώτοι 1000 αναγνώστες ήταν πολύ πιο δύσκολοι από τους δέκα χιλιάδες.

Ήταν εύκολο να μάθεις όσα απαιτούσε ένας χώρος που μέχρι τότε σου ήταν άγνωστος;

Τώρα, πηγαίνοντας πίσω, βλέπω ότι δεν αξιοποίησα ένα δίκτυο μεντόρων όσο θα έπρεπε. Αν το είχα κάνει θα είχα λύσει κάποια θέματα πολύ νωρίτερα. Η συμβουλή μου σε όσους ξεκινούν τώρα είναι ρωτήστε! Οι άνθρωποι θέλουν να βοηθήσουν. Υπάρχουν άνθρωποι που κέρδισαν γνώση και εμπειρίες και θέλουν να τις μοιραστούν. Η δεύτερη συμβουλή είναι ψάξτε on line. Σήμερα υπάρχουν σχεδόν όλες οι απαντήσεις σε κάθε απορία. Αν κάποιος θέλει να είναι επιτυχημένος επιχειρηματίας είναι σημαντικό να πάρει το βάφτισμα του πυρός σε κάθε στάδιο της δουλειάς. Ακόμη και αν έχεις προσλάβει κάποιον να το κάνει, πρέπει να ξέρεις πώς γίνεται. Για να μπορείς να διορθώσεις κάτι σε μια στιγμή κρίσης αλλά και να μπορείς να ελέγχεις καλύτερα το πώς γίνεται η δουλειά.

Το πρόσωπο σου είναι ταυτισμένο με τον χώρο της γυναικείας ενδυνάμωσης τόσο μέσα από τις δημόσιες ομιλίες σου όσο και μέσα από το βιβλίο «Είμαι επικίνδυνη» αλλά και την εκπομπή Επικίνδυνες. Πως ξεκίνησε αυτή η σχέση;

Πριν από κάποια χρόνια σχεδόν θα με ενοχλούσε να έχω μια ταυτότητα που να συνδέεται με τα γυναικεία ζητήματα. Στα 21 μου χρόνια ένιωθα πως δεν χρειαζόταν πια να μιλάμε για το φύλο μας και πως σαν γυναίκα στεκόμουν στα πόδια μου και μπορούσα να διεκδικήσω όσα και ένας άνδρας. Τώρα πηγαίνοντας πίσω μπορώ να αναγνωρίσω μια σειρά από εμπειρίες που είχαν έμφυλο πρόσημο αλλά που τότε δεν τις αναγνώριζα ως τέτοιες. Υπάρχει ενας εσωτερικευμένος μισογυνισμός που φέρουμε όλοι και όλες απλώς και μόνο επειδή μεγαλώνουμε σε μια κατά βάση πατριαρχική ακόμη κοινωνία. Επίσης άρχισα να βλέπω τη συστημικότητα της ανισότητας των φύλων. Πολλές φορές λέμε ότι μια γυναίκα μπορεί να κάνει οτιδήποτε θελήσει και αυτό είναι πολύ ενθαρρυντικό. Το ότι μπορεί όμως δεν σημαίνει ότι θα τα καταφέρει. Υπάρχουν μια σειρά εμπόδια που μπαίνουν μπροστά της. Αν δεν τα αντιμετωπίσουμε, τα διαιωνίζουμε. Και προφανώς θα υπάρχουν γυναίκες που θα σπάνε ένα γυάλινο ταβάνι. Πάντα υπήρχαν και ευτυχώς υπάρχουν πολύ περισσότερες σήμερα. Ευτυχώς υπάρχει μια σημαντική πρόοδος και πράγματα που θεωρούνταν αδιανόητα πριν από μερικές δεκαετίες σήμερα αποτελούν την απόλυτη νόρμα. Αλλά είμαστε ακόμη πίσω. Πολλές γυναίκες το συνειδητοποιούν αυτό όταν κάνουν οικογένεια. Τουλάχιστον σε ό,τι αφορά τον επαγγελματικό στίβο. Και για μένα ήταν ένα σημείο κλειδί αυτό. Συνειδητοποίησα ότι αν ήθελα να συνεχίσω να χτίζω την επιχείρησή μου, αν δεν είχα βοήθεια στο σπίτι αυτό θα ήταν απλώς αδύνατο. Θα έπρεπε για ένα διάστημα να βρεθώ εκτός επαγγελματικού στίβου με την ελπίδα ότι κάποια στιγμή θα μπορούσα να το ξαναπιάσω όταν δεν θα ήταν τόσο έντονη η ανάγκη της παρουσίας μου σε καθημερινή βάση στο σπίτι. Αυτό είναι μια κατάφωρη αδικία και κάτι που οι άντρες αντιμετωπίζουν ξεκάθαρα πολύ λιγότερο.

Εσύ πως βιώνεις την μητρότητα;

Πολύ όμορφα αλλά αρκετά ενοχικά. Συνήθως δεν μιλάμε για τις ενοχές που νιώθουμε ως μητέρες . Ποτέ δεν νιώθεις ότι κάνεις τα πράγματα όπως πρέπει να τα κάνεις. Πολλές φορές αυτό δεν είναι αντικειμενικό αλλά έχει να κάνει με τις πεποιθήσεις μας . Γι’ αυτό είναι πολύ σημαντικό να είμαστε πιο επιεικείς η μία με την άλλη. Λιγότερο επικριτικές. Κάθε μητέρα κάνει τις επιλογές που είναι καλές για εκείνη εκείνη τη στιγμή. Επίσης η Πολιτεία να δίνει το πλαίσιο και την υποστήριξη ώστε τα πρώτα κρίσιμα χρόνια οι νέες μητέρες να μπορούν αν θέλουν να συνεχίζουν να εργάζονται. Αυτό σημαίνει βρεφονηπιακοί, δυνατότητα βοήθειας στο σπίτι , αλλά και μεγαλύτερη ασφάλεια για την θέση εργασίας της. Σαν επιχειρηματίας μιας μικρής επιχείρησης κατανοώ τον εργοδότη που διστάζει να προσλάβει μια γυναίκα που είναι σε ηλικία να κάνει παιδί, – η απουσία ενός εργαζόμενου για έναν διάστημα από έναν μικρό οργανισμό δεν αναπληρώνεται εύκολα. Γι’ αυτό θα πρέπει η Πολιτεία να του δίνει την οικονομική δυνατότητα να προσλάβει έναν αντικαταστάτη. Τέτοια στοχευμένα μέτρα θα έχουν πολύ μεγάλη αξία. Αντίστοιχα, μπορεί να ακούγεται υπερβολικό σε κάποιον αλλά πραγματικά πιστεύω στην υποχρεωτική άδεια πατρότητας στον χρόνο που θα το επιλέξει ο πατέρας. Αυτό θα εξισώσει πραγματικά τους άνδρες και τις γυναίκες μπροστά στον εργοδότη τους. Με αυτό τον τρόπο οι άνδρες θα έχουν την ευκαιρία να περάσουν χρόνο με το παιδί τους αλλά και θα αντιληφθούν πώς είναι να μένεις εκτός επαγγελματικού στίβου. Στο τέλος της μέρας ,βέβαια, η πιο σημαντική δουλειά είναι η αλλαγή των πεποιθήσεων. Πεποιθήσεις που μας κρατάνε δέσμιους και δεν μας αφήνουν να ζήσουμε την ζωή μας όπως την θέλουμε.

Τι είναι σημαντικότερο να αλλάξουμε τους θεσμούς ή τις πεποιθήσεις;

Χρειάζεται ένα πλέγμα πρωτοβουλιών για να έρθει αλλαγή. Θεωρώ όμως ότι αν κάτι πρέπει να δουλέψουμε περισσότερο είναι η διαμόρφωση συνειδήσεων. Μέσα από αυτές θα πιεστεί ένα σύστημα να κάνει χώρο και να σκεφτεί δημιουργικά για να δώσει λύσεις. Είναι σημαντικό να μπουν όσο το δυνατόν περισσότεροι άνθρωποι στην συζήτηση και να μην είναι θέμα μόνο μερικών οργανώσεων.

Σε έρευνα σας για τον χρηματοοικονομικό αναλφαβητισμό διαπιστώσατε πως το έμφυλο χάσμα υπάρχει και στη διαχείριση και στις πεποιθήσεις μας γύρω από τα οικονομικά. Πώς εξηγείται αυτό;

Μαζί με το Women on Top ξεκινήσαμε να κάνουμε μια μελέτη για να καταλάβουμε ποια είναι η σχέση των γυναικών με τα χρήματα και τα οικονομικά στην Ελλάδα. Όπως είχε αναδειχθεί από ανάλογες έρευνες στο εξωτερικό, η σχέση που έχει κάποιος με τα χρήματα, -αν ξέρει να τα επενδύσει, να τα αποταμιεύσει - είναι ένας τρόπος να νιώθει ασφάλεια και ευημερία. Είναι και ένας μοχλός προόδου και καλύτερων ευκαιριών στο πεδίο της έμφυλης ισότητας. Τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ότι ενώ άνδρες και γυναίκες από πλευράς γνώσεων είμαστε στα ίδια επίπεδα οι γυναίκες εμφάνισαν μικρότερη αυτοπεποίθηση σε σχέση με τα οικονομικά ζητήματα και εμφανίζουν την τάση να αφήνουν αυτό το πεδίο στους άνδρες. Συχνά πείθουμε τον εαυτό μας ότι το κάνουμε γιατί δεν θέλουμε να ασχολούμαστε με «βαρετά θέματα». Ότι το επιλέγουμε. Αυτό όμως λειτουργεί εναντίον μας . Το να έχουμε τον έλεγχο των οικονομικών μας μας παρέχει ελευθερία. Στην Ελλάδα τα χρήματα είναι ταμπού. Δυσκολευόμαστε να διαπραγματευτούμε τον μισθό μας ή το κόστος μια υπηρεσίας που παρέχουμε. Μεγαλώνουμε σε ένα περιβάλλον που θεωρεί άκομψο να μιλάμε για χρήματα, ιδιαίτερα οι γυναίκες . Τα χρήματα όμως δεν πρέπει να τα αντιμετωπίζουμε σαν κάτι βρώμικο αλλά σαν ένα εργαλείο ελευθερίας και ευμάρειας. Μια γυναίκα μπορεί να παγιδευτεί σε δύσκολες ακόμη και βίαιες καταστάσεις γιατί νιώθει ότι δεν μπορεί να σταθεί στα πόδια της οικονομικά αν φύγει από τον γάμο.

Τι γίνεται με την θέση των οικονομικά ευάλωτων γυναικών που παλεύουν με έναν κατώτατο μισθό;

Με έχει απασχολήσει πάρα πολύ αυτό το ζήτημα. Στο βιβλίο μας «Είμαι Επικίνδυνη» κάναμε μια συνειδητή προσπάθεια να μην είμαστε «εμείς και οι φίλες μας» αλλά δυσκολευτήκαμε αρκετά να διευρύνουμε πολύ το πεδίο. Από την άλλη πιστεύω ότι η εκπομπή μας Επικίνδυνες στην ΕΡΤ2 είναι κάτι που μπορεί να έχει απήχηση και να φτάσει σε πολύ περισσότερες γυναίκες από ό,τι για παράδειγμα η αθηΝΕΑ, το βιβλίο Επικίνδυνες ή τα συνέδρια που σαφώς έχουν αποτύπωμα αλλά μπορεί να μη φτάνουν σε γυναίκες που τα έχουν περισσότερο ανάγκη. Αυτή είναι η δύναμη της τηλεόρασης. Για παράδειγμα το επεισόδιο της εκπομπής για την ενδοοικογενειακή βία θέλω να πιστεύω ότι βοήθησε έστω κάποιες γυναίκες να σηκώσουν το τηλέφωνο και να πάρουν την γραμμή βοήθειας 15900.

Από την εκπομπή Επικίνδυνες

Πόσο διαδεδομένη είναι η συζήτηση για τα έμφυλα ζητήματα στην χώρα μας;

Σίγουρα πια η συζήτηση έχει έρθει στο προσκήνιο. Με μια καθυστέρηση όμως. Την οποία την έχουμε νιώσει. Και δεν έχει ;eρθει με την ωριμότητα και την συνειδητότητα που θα θέλαμε. Έρχεται σαν σίφουνας με έναν τρόπο και δημιουργεί εντάσεις. Δεν έχουμε ακόμη το κατάλληλο λεξιλόγιο, χωριζόμαστε σε στρατόπεδα. Όμως, δεν θέλουμε όλοι να είναι οι άνθρωποι ίσοι ανεξάρτητα από το φύλο μας; Αυτή την στιγμή τα νούμερα δείχνουν πως αυτό στην Ελλάδα δεν ισχύει. Η συζήτηση για αυτό είναι δύσκολη ακόμη και με τους πιο προοδευτικούς, σύγχρονους και έξυπνους άνδρες. Κάποια πράγματα μόνο βιωματικά μπορείς να τα νιώσεις. Αν εγώ που είμαι γυναίκα κουβαλάω πατριαρχικές αντιλήψεις και πρέπει να κάνω δουλειά με τον εαυτό μου για να τις αποβάλλω πόσο μάλλον ένας άνδρας. Διαβάζουμε συνεχώς για το cancel culture και πως αυτό πρέπει να σταματήσει. Δεν νομίζω ότι το cancel culture έχει την έκταση και την ένταση με την οποία περιγράφεται. Θα ήθελα να δείχναμε την ίδια ευαισθησία για την σεξουαλική παρενόχληση, την βία κατά των γυναικών ή τους βιασμούς.

Στον επίλογο του κειμένου της στο βιβλίο «Είμαι επικίνδυνη» η Μαριάννα Σκυλακάκη γράφει: «Το ότι τα πράγματα έχουν προχωρήσει, όμως, τόσο ώστε να μας δίνεται αυτή η δυνατότητα επιλογής είναι χάρη σε γυναίκες –και άνδρες- που πέρασαν πριν από εμάς και ήταν από ενοχλητικές μέχρι επικίνδυνες. Το αν θα πάρουμε τη σκυτάλη και θα τρέξουμε το δικό μας κομμάτι σ’ αυτόν τον αγώνα με στόχο την ισότητα είναι στο χέρι μας. Ας μην την αφήσουμε να πέσει κάτω επειδή βλέπουμε την γραμμή του τερματισμού . Τα τελευταία μέτρα είναι αυτά που θα κάνουν όλη τη διαφορά. Οπότε, ναι και ενοχλητική, θα γίνω και επικίνδυνη. Εσύ;»

Μαρία Στρατηγάκη: Το lock down μας έκανε να μιλήσουμε για την ενδοοικογενειακή βία.

Με αφορμή την κυκλοφορία του βιβλίου «Έμφυλη Βία- Βία Κατά των Γυναικών», η αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής και ιδρύτρια του Εργαστηρίου Σπουδών Φύλου του Παντείου Πανεπιστημίου μιλά για τις γυναικοκτονίες, τον φεμινισμό και το μέλλον του γυναικείου κινήματος.

Μέχρι πρότινος οι σπουδές φύλου στην χώρα μας έμοιαζαν σαν κάτι εξωτικό. Αυτό που διαβάζαμε σαν Women Studies στα πανεπιστήμια του εξωτερικού έμοιαζε μακρινό για εμάς. Πρωτάκουσα το όνομα της Μαρίας Στρατηγάκη αναζητώντας πληροφορίες για τις Σπουδές Φύλου στην χώρα μας. Ιδρύτρια του Εργαστηρίου Σπουδών Φύλου του Παντείου Πανεπιστημίου και Αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής του Παντείου Πανεπιστημίου είναι μια γυναίκα που έχει συνδέσει το όνομα της με τα δικαιώματα των γυναικών, τον φεμινισμό και την ισότητα των φύλων. Συνδυάζοντας την ιδιότητα της ακαδημαικού ερευνήτριας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο αλλά και τους ρόλους της σε θέσεις δημόσιας πολιτικής -διετέλεσε Γενική Γραμματέας Ισότητας των Φύλων του Υπουργείου Εσωτερικών (2009-2012) αλλά και αντιδήμαρχος στον Δήμο Αθηναίων σε θέματα Ισότητας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης- η Μαρία Στρατηγάκη ασχολείται για δεκαετίες με το γυναικείο ζήτημα.

Πρόσφατα μαζί με τις καθηγήτριες Ντίνα Βαΐου και Γεωργία Πετράκη, η Μαρία Στρατηγάκη δημοσίευσε το βιβλίο «Έμφυλη Βία- Βία κατά των γυναικών», μια έκδοση πρωτοβουλία του Εργαστηρίου Σπουδών Φύλου του Παντείου Πανεπιστημίου. Πρόκειται για μια συλλογική έκδοση που περιλαμβάνει κείμενα καταξιωμένων αλλά και νέων πανεπιστημιακών και ερευνητών και ερευνητριών επάνω στο θέμα της βίας κατά των γυναικών και είναι αφιερωμένη στην μνήμη της σημαντικής νομικού-κοινωνιολόγου και φεμινίστριας Καίτης Παπαρρήγα - Κωσταβάρα, μιας εμβληματικής προσωπικότητας όσον αφορά τις διεκδικήσεις και τις κατακτήσεις του γυναικείου κινήματος.

Με τις γυναικοκτονίες να εξακολουθούν να είναι πρώτη είδηση στα δελτία ειδήσεων και το ενδιαφέρον για το κίνημα του metoo να παραμένει αμείωτο η έκδοση ενός βιβλίου για την βία κατά των γυναικών από την πανεπιστημιακή κοινότητα αποκτά ακόμη μεγαλύτερη σημασία. Με αφορμή το βιβλίο αλλά και την βαθιά εμπειρία της στα θέματα που αφορούν το γυναικείο ζήτημα συζητήσαμε με την Μαρία Στρατηγάκη για την βία, για τον φεμινισμό αλλά και την νέα γενιά γυναικών σήμερα.

Το τελευταίο διάστημα η συζήτηση για τα θέματα φύλου έχει βρεθεί στο επίκεντρο. Πώς βλέπετε αυτήν την εξέλιξη;

Θα έλεγα πως δεν είναι το φύλο που ανεβαίνει στα θέματα της επικαιρότητας αλλά το θέμα της βίας. Αυτό ξεκίνησε το 2020 μαζί με το lock down της πανδημία. Τότε η συζήτηση για την ενδοοικογενειακή βία άρχισε να μπαίνει στον δημόσιο λόγο και στα μίντια. Η καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών απέκτησε τη δημοσιότητα που της αξίζει, κινητοποίησε τα αντανακλαστικά μεγάλων κοινωνικών ομάδων και έκανε και τον καθηγητή Τσιόδρα να επισημάνει τον παράπλευρο κίνδυνο του εγκλεισμού και να προτείνει στους βίαιους άνδρες να πάνε μια βόλτα για να …ξεθυμάνει η «ανδρική» τους έφεση σε βιαιοπραγία κατά μελών της οικογένειάς τους. Οι ξενώνες φιλοξενίας για τις γυναίκες θύματα οικογενειακής βίας που δημιουργήθηκαν το 2011 αναδείχτηκαν ιδιαίτερα εκείνο το διάστημα και μάλιστα έφτασαν να γίνουν και θέμα αντιπαράθεσης στην Βουλή με την ΝΔ και τον ΣΥΡΙΖΑ να διεκδικούν την δημιουργία τους. Πιστεύω ότι αν δεν είχε προηγηθεί ο εγκλεισμός και η δημιουργία αυτού του κλίματος ίσως ούτε η Σοφία Μπεκατώρου να μην είχε τολμήσει να βγει και να μιλήσει. Θα φοβόταν την συνήθη πρακτική της διαστρέβλωσης, της αποσιώπησης ή της ακύρωσης.

Bλέπουμε πως η ευαισθητοποίηση αυξάνεται -όπως με την πρόσφατη καμπάνια της Lacta και της Διοτίμα- αλλά οι γυναικοκτονίες παραμένουν. Τι μπορεί να γίνει για την εξάλειψη της βίας;

Ένα φαινόμενο πανάρχαιο που συνδέεται με την ανισότητα των φύλων στην κοινωνία δεν μπορεί να σταματήσει μόνο με μερικές καμπάνιες. Σκεφτείτε πως στον κινηματογράφο την δεκαετία του `60 και του `70 τα χαστούκια ήταν μια συνηθισμένη βίαιη πράξη. Η ενδοοικογενειακή βία ήταν κάτι το αποδεκτό. Ακόμη και σήμερα η Ελλάδα είναι η τελευταία χώρα στην Ευρώπη σε δείκτες ισότητας σύμφωνα με το Ευρωπαικό Ινστιτούτο. Με δεδομένο αυτό το background δυστυχώς δεν μπορούμε να μιλάμε για τον στόχο της εξάλειψης αλλά για μείωση του φαινομένου. Χρειάζεται να προσαρμόσουμε και να βελτιώσουμε τους νόμους με τέτοιο τρόπο ώστε να διευκολύνουμε τα θύματα να κάνουν καταγγελία αλλά και να τιμωρούνται οι δράστες. Για παράδειγμα το πειθαρχικό των δημοσίων υπαλλήλων δεν είναι επαρκές για την καταπολέμηση της σεξουαλικής παρενόχληση στον δημόσιο τομέα. Πρέπει να διορθώσουμε τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί το σύστημα Και να τιμωρούνται οι κακοποιητές. Επιπλέον ένα θέμα που δεν έχει αναδειχτεί αρκετά είναι η ατομική ευθύνη όσων γίνονται μάρτυρες ενός περιστατικού. Η ανοχή της βίας είναι εξίσου προβληματική. Οι νοοτροπίες πρέπει να αλλάξουν. Οποιοσδήποτε βλέπει κάτι πρέπει να το καταγγέλει. Και εκεί θέλει προσαρμογή ο νόμος για να μπορεί κάποιος να καταγγείλει χωρίς να κινδυνεύει να κατηγορηθεί για συκοφαντική δυσφήμιση.

Πως προέκυψε η ιδέα για το βιβλίο;

Υπήρξε μια ανοιχτή πρόσκληση σε ερευνητές και ερευνήτριες και τελικά συγκεντρώθηκαν εξαιρετικά ενδιαφέρουσες προτάσεις από διακεκριμένες επιστήμονες αλλά και από νεότερες πανεπιστημιακούς και ερευνήτριες επάνω στο θέμα της βίας κατά των γυναικών. Δεν καταφέραμε να συμπεριλάβουμε τα θέματα της πανδημίας γιατί τα κείμενα συγκεντρώθηκαν πριν από το ξέσπασμα του Covid-19. Από την άλλη βέβαια θα έλεγα ίσως και καλύτερα γιατί η επικαιρότητα καμιά φορά σε παρασύρει σε μια επιφανειακότητα. Τα φαινόμενα στα οποία αναφέρεται το βιβλίο όπως οι γυναικοκτονίες, τα εγκλήματα μίσους κατά των γυναικών, οι αναπαραστάσεις βίας στην λογοτεχνία αλλά και στα τραγούδια είναι διαχρονικά.

Δύο από τα κείμενα της συλλογής αναδεικνύουν το πως η βία κατά των γυναικών συναντάται σε όλες τις τάξεις αλλά και ακόμη και σε πρωτοβουλίες αλληλεγγύης, σε περιβάλλοντα δηλαδή που διαπνέονται από τις αρχές της δημοκρατίας και της ισότητας.

Ναι είναι γεγονός. Όπως αποδεικνύεται το θέμα της βίας διαπερνάει όλους τους χώρους με παρόμοιους τρόπους. Ακόμη και σε χώρους φιλειρηνικής ή αριστερής τοποθέτησης φαίνεται πως κάποια εγγενή χαρακτηριστικά της κοινωνίας όπως η ανισότητα των φύλων δεν μπορεί να εξαλειφθεί. Αυτό για εμάς τις φεμινίστριες της μεταπολίτευσης, που είμασταν ενταγμένες σε αριστερά κόμματα, γνωρίζαμε πολύ καλά αυτές τις αναλύσεις. Γνωρίζαμε ότι η πατριαρχικές σχέσεις εξουσίας υπάρχουν σε όλους τους θεσμούς και σε όλα τα κόμματα. Όσον αφορά την περίπτωση των υψηλότερων ή χαμηλότερων οικονομικά τάξεων, η βία μπορεί να μην έχει ταξική προέλευση και να συναντάται παντού αλλά η βία μπορεί να έχει ταξική αντιμετώπιση. Η οικονομική ανεξαρτησία μιας γυναίκας μπορεί να την διευκολύνει στο να κάνει μια καταγγελία ή ένας δράστης μπορεί να αποφύγει την τιμωρία προσλαμβάνοντας ακριβούς δικηγόρους. Αυτό είναι αποδεδειγμένο.

Ποια ήταν η Καίτη Παπαρρήγα -Κωσταβάρα στην οποία είναι αφιερωμένο το βιβλίο;

Ήταν μια εξαιρετική προσωπικότητα η οποία είχε αγωνιστεί για την βία κατά των γυναικών. Ακόμη και το εξώφυλλο του βιβλίου μας είναι ένας φόρος τιμής στο δικό της βιβλίο που είχε κυκλοφορήσει το 1983 με τίτλο «Βία και Βιασμός». Η ίδια σαν δικηγόρος είχε πολύ συχνά υπερασπιστεί γυναίκες θύματα βιασμών στα δικαστήρια. Η Καίτη ήταν πολύ δραστήρια στο γυναικείο κίνημα από την μεταπολίτευση και στο Ευρωπαϊκό Λόμπι Γυναικών αλλά και μέλος της νομοπαρασκευαστικής επιτροπής στα θέματα της βίας. Πίστευε ότι η ισότητα των φύλων χωρίς νόμους και χωρίς θεσμούς δεν μπορεί να προχωρήσει και αυτό εκείνη την εποχή δεν ήταν καθόλου αυτονόητο γιατί το γυναικείο κίνημα έχει και κάποιες αντεξουσιαστικές φωνές. Η Καίτη συνδύαζε και την κινηματική δράση και την ιδιότητα της νομικού που μαζί με τον ευρωπαϊκό της προσανατολισμό βοήθησε πολύ στην διεκδίκηση και την θεσμοθέτηση των γυναικείων δικαιωμάτων.

Έχοντας δει την εξέλιξη του φεμινισμού μέσα στις δεκαετίες, τι πιστεύετε πως φέρνει η νέα γενιά φεμινιστριών;

Το νέο που υπάρχει σήμερα και στην θεωρητική και στην ακτιβιστική προσέγγιση είναι ότι έχει διευρυνθεί η έννοια της έμφυλης βίας και δεν αφορά μόνο τις γυναίκες αλλά και την ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα. Η έμφυλη βία είναι ευρύτερος όρος από την βία κατά των γυναικών. Οι τρόποι αντιμετώπισης βέβαια είναι οι ίδιοι.

Καθημερινά επικοινωνείτε με νέες γυναίκες, τις φοιτήτριές σας στο πανεπιστήμιο. Σε τι διαφέρει κατά τη γνώμη σας η γενιά αυτή;

Όταν τα νέα κορίτσια στο μάθημα μου μαθαίνουν πως η μητέρα μου όταν ενηλικιώθηκε το 1948 δεν μπορούσε να ψηφίσει και εγώ όταν έγινα 18 χρονών δεν έπαιρνα τον ίδιο μισθό με τον άνδρα συνάδελφο μου λόγω φύλου εκπλήσσονται. Δεν φαντάζονται ότι η κατάκτηση αυτών των δικαιωμάτων είναι τόσο πρόσφατη. Νομίζουν πως έτσι ήταν πάντα.

Το βιβλίο Έμφυλη Βία- Βία κατά των γυναικών κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια