Μικρές Πιστώσεις για Μεγάλα Όνειρα

Η Αναστασία Τσίλογλου, γενική διευθύντρια της μη κυβερνητικής οργάνωσης Action Finince Initiative εξηγεί πως οι μικροπιστώσεις βάζουν σε προτεραιότητα τις γυναίκες και γίνονται το ιδανικό εργαλείο για την ενίσχυση της γυναικείας επιχειρηματικότητας.

H ομάδα της Action Finance Initiative

Πριν μερικούς μήνες ένας τίτλος σε εξειδικευμένο περιοδικό για το digital finance τράβηξε την προσοχή μου. «Γυναίκες και άνεργοι προτεραιότητα του microfinancing στην Ελλάδα». Το κείμενο εξηγούσε αναλυτικότερα πως η ιδέα της μικροπίστωσης, σε απλά ελληνικά, ενός μικρού δανείου, μπορούσε να δώσει την λύση σε ανθρώπους που δεν έχουν εύκολη πρόσβαση στο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Κάθε γυναίκα που έχει αποφασίσει να στήσει την δική της επιχείρηση ξέρει πως μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις είναι η χρηματοδότηση. Oι γυναίκες συνεχίζουν να έχουν χαμηλή πιστοληπτική ικανότητα και να είναι αυτές που αδυνατούν να έχουν πρόσβαση στις μεγάλες τράπεζες ειδικά όταν πρόκειται για την χρηματοδότηση μιας μικρής ατομικής επιχείρησης. Εκεί μπαίνει η ιδέα της μικροπίστωσης. Ενός μικρού δανείου, σήμερα έως 12.500 ευρώ, και αργότερα έως 25.000 ευρώ που παρέχεται στον δανειολήπτη σε συνδυασμό με καθοδήγηση και συμβουλευτική που εξασφαλίζει την βέλτιστη αξιοποίηση του ενώ ταυτόχρονα αυξάνει και τις πιθανότητας αποπληρωμής του.

Η μικροπίστωση είναι ένας τρόπος χρηματοδότησης πολύ διαδεδομένος στην Ευρώπη. Στην χώρα μας ο πρώτος και μοναδικός φορέας που έφερε τη μικροπίστωση είναι η μη κυβερνητική οργάνωση Αction Finance Initiative. Όπως εξηγεί η γενική διευθύντρια της AFI Αναστασία Τσίλογλου, η οργάνωση δημιουργήθηκε από μια πρωτοβουλία της Action Aid Ελλάδος. «Το 2013 η Ελλάδα βρισκόταν στο επίκεντρο της χρηματοπιστωτικής κρίσης, γεγονός που είχε τεράστιο κοινωνικό και οικονομικό αντίκτυπο στην κοινωνία. Η Action Aid έψαχνε να δει πως θα ενδυναμώσει τους μικρούς επιχειρηματίες και κυρίως τους ανέργους οικονομικά. Την ίδια περίοδο η Ευρωπαïκή Ένωση ήθελε να ξεκινήσουν οι μικροπιστώσεις στην Ελλάδα που ήταν ανάμεσα στις 3-4 χώρες που υστερούσαν σε αυτό. Αυτές οι δυο πλευρές εντελώς τυχαία συναντήθηκαν υπήρξε αμοιβαίο ενδιαφέρον για αυτό το νέο χρηματοπιστωτικό εργαλείο και το όφελος που θα είχε για τους Έλληνες και τις Ελληνίδες. Έτσι δημιουργήθηκε η AFI που ιδρύθηκε στις αρχές του 2014 και έδωσε το πρώτο της μικροδάνειο το 2015.

Αναστασία Τσιλόγλου

Μιλώντας με την Αναστασία Τσίλογλου για την μικροπίστωση και το πως αυτή λειτουργεί κανείς ξεχνά ό,τι ήξερε για τις τράπεζες και την δανειοδότηση. Αρχικός στόχος της μικροπίστωσης είναι αυτά τα μικρά δάνεια να αποτελέσουν το χρηματοδοτικό εργαλείο που θα βοηθήσει ανθρώπους που με κανέναν άλλο τρόπο δεν θα μπορούσαν να βρούνε χρήματα προκειμένου να δημιουργήσουν τη δική τους θέση εργασίας. «Πρόκειται για ανθρώπους που σε μια προηγμένη και οικονομικά εύρωστη χώρα θα μπορούσαν να προσληφθούν από μια εταιρεία αλλά που στην παρούσα κατάσταση δυσκολεύονται και έτσι είναι μακροχρόνια άνεργοι ή άνθρωποι οι οποίοι πολύ δύσκολα έχουν πρόσβαση στην συμβατική τραπεζική και ψάχνουν τρόπο να αποκτήσουν πρόσβαση σε πολύ χαμηλό κεφάλαιο».

Οι γυναίκες και η ενίσχυση της επιχειρηματικότητας τους είναι στους στρατηγικούς στόχους της AFI. «Τα νούμερα είναι αμείλικτα και δείχνουν καθαρά πόσο οι γυναίκες το έχουν ανάγκη» αναφέρει η κα Τσίλογλου και συνεχίζει «Υπάρχουν γυναίκες που έχουν τις δεξιότητες αλλά δεν τολμούν να επιχειρήσουν. Άλλες που δεν τους περνά καν από το μυαλό ότι μπορούν να γίνουν επιχειρηματίες και άλλες γυναίκες που το θέλουν αλλά δεν έχουν τις δεξιότητες και χρειάζονται κάποια εκπαίδευση. Οι γυναίκες στην Ελλάδα υστερούν πάρα πολύ σε επιχειρησιακή παιδεία. Οι επίσημες μελέτες μάλιστα καταδεικνύουν χαμηλότερα ποσοστά στην Ελλάδα σε σχέση με τον ευρωπαïκό μέσο όρο. Αυτός είναι και ο λόγος που είχαμε αποφασίσει πως θα εντείνουμε τις προσπάθειες μας προς την κατεύθυνση της γυναικείας επιχειρηματικότητας και για τον λόγο αυτό μάλιστα φροντίσαμε να έχουμε χρηματοδότες που να ενδιαφέρονται για αυτήν την ομάδα στόχου. Η AFI σαν μην κερδοσκοπικός οργανισμός ζει και πορεύεται από χρήματα που παίρνει είτε από ιδιώτες φιλάνθρωπους είτε από φιλανθρωπικά ιδρύματα. Προσπαθήσαμε λοιπόν να έρθουμε σε επαφή με ιδρύματα που ενδιαφέρονται για τις γυναίκες, να τους εξηγήσουμε τι κάνουμε στην Ελλάδα, για την ανάγκη που υπάρχει για έναν οργανισμό σαν την AFI και το μοναδικό αποτύπωμα που έχει εδώ. Με πολλά από αυτά τα ιδρύματα έχουμε συνάψει μακροχρόνια συνεργασία και μας χρηματοδοτούν για αυτό τον σκοπό όπως για παράδειγμα το Ίδρυμα Chanel».

Το σημαντικό είναι ότι εκτός από χρηματοδότηση η AFI προσφέρει εκπαίδευση, συμβουλευτική mentoring αλλά και ενδυνάμωση των γυναικών για να ακολουθήσουν το μονοπάτι της επιχειρηματικότητας αλλά και για να αναπτύξουν περαιτέρω την επιχείρηση τους. «Η εκπαίδευση προορίζεται για όλους τους αιτούντες άνδρες και γυναίκες μόνο που στις γυναίκες υπάρχει η ανάγκη για περισσότερη εκπαίδευση» σημειώνει η κα Τσίλογλου.

Η διαδικασία της χρηματοδότησης περιλαμβάνει συγκεκριμένα στάδια και πριν από την εκταμίευση ενός μικροδανείου, παρέχεται εκπαίδευση από 5-10 ώρες ανάλογα την ετοιμότητα του ενδιαφερόμενου. Και μετά την εκταμίευση η AFI βρίσκεται δίπλα στους δανειολήπτες βήμα προς βήμα. «Υπάρχει προσωποποιημένη προσέγγιση των δανείων και των δανειοληπτών. Γνωρίζουμε τους ανθρώπους αυτούς, τις οικογένειές τους, τις φοβίες τους, τα άγχη τους, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους , τα ιδιαίτερα ταλέντα τους. Όταν αποπληρώσουν το πρώτο μπορούν να πάρουν και ένα δεύτερο και ένα τρίτο δάνειο, πράγμα που συμβαίνει αρκετά συχνά. Κάποιοι μάλιστα κατορθώνουν να μεγαλώσουν τόσο πολύ την επιχείρηση τους που καταφέρνουν να πάρουν ένα δάνειο από μια μεγάλη τράπεζα».

H εκπαίδευση των γυναικών είναι πολύ βασικό στοιχείο στην επιχειρηματική επιτυχία. «Όλοι αυτοί οι άνθρωποι είναι πολύ καλοί στην τέχνη τους. Μια αγρότισσα , μια κτηνοτρόφος, μια γυναίκα που σχεδιάζει κοσμήματα, ή μια γυναίκα που ασχολείται με την εκπαίδευση παιδιών ή με δημιουργική απασχόληση . Η ποικιλία των ιδεών που φτάνει στην AFI είναι τεράστια. Από κει και πέρα οι γυναίκες αυτές δεν έχουν σπουδάσει οικονομικά και δεν περιμένει κάποιος από αυτές να έχουν κάποιου τέτοιου είδους εκπαίδευση. Αυτό τους παρέχουμε εμείς. Γιατί από την στιγμή που μια γυναίκα θα αποφασίσει να γίνει επιχειρηματίας πρέπει να ξέρει να αποτυπώνει την τέχνη της σε νούμερα για να βλέπει αν το επιχειρησιακό μοντέλο που έχει αποφασίσει θα βγάλει τα προς το ζην . Αν χρειάζεται να κάνει τροποποιήσεις σε αυτό που έχει σκεφτεί. Και τελικά αν όλος αυτός ο μόχθος αξίζει τον κόπο . Γιατί στο τέλος της μέρας κάθε γυναίκα θα πρέπει να βοηθήσει τον εαυτό της οικονομικά και να υποστηρίξει και το νοικοκυριό της».

Η AFI μαζί με κάθε δανειολήπτη φτιάχνει ένα τριετές επιχειρηματικό πλάνο. «Μέσα σε αυτές τις πρώτες ώρες εκπαίδευσης βλέπουμε αν είναι βιώσιμο. Υπάρχουν περιπτώσεις που και οι ίδιοι καταλαβαίνουν ότι δεν μπορούν να συνεχίσουν. Αν χρειαστούν απλές τροποποιήσεις μπορούν να γίνουν από την AFI. Αν είναι πιο περίπλοκες μπορεί να οριστεί κάποιος μέντορας . Επίσης στις πρώτες ώρες των εκπαιδεύσεων εντοπίζουμε τα χαρακτηριστικά και τα βιώματα του δανειολήπτη που θα τον βοηθήσουν να πετύχει. Βασικότερο είναι το να μπορεί κάποιος να ανταποκριθεί στις ανατροπές και στις αναποδιές. Να είναι ευέλικτος και ευπροσάρμοστος σε νέες συνθήκες. Υπάρχουν γυναίκες που έχουν πάει εξαιρετικά καλά. Έχουμε πολλά success stories».

Όταν την ρωτώ για τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η γυναικεία επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα είναι σαφής «Οι γυναίκες χρειάζονται ενδυνάμωση και παρακίνηση . Γι' αυτό συχνά τις φέρνουμε σε επαφή με γυναίκες που τα έχουν καταφέρει για να τους πουν και ποιες είναι οι πρώτες δυσκολίες. Πως θα τους κοιτάζει το οικοσύστημα τους και πως θα μπορούν να το αντιμετωπίσουν. Πολύ συχνά οι γυναίκες δεν ξέρουμε να ζητάμε βοήθεια. Δεν το έχουμε μάθει. Οι γυναίκες συχνά έχουν να αντιμετωπίσουν στερεότυπα, όχι απαραίτητα στερεότυπα μέσα στην οικογένειά τους αλλά στερεότυπα από προμηθευτές ή από πελάτες. Επίσης στις εκπαιδεύσεις μαθαίνουν πως θα φτιάξουν ένα σύστημα υποστήριξης από τους δικούς τους ανθρώπους και ποιες ώρες θα λειτουργεί η επιχείρηση τους. Θέλουν μια καθοδήγηση. Αλλά το κυριότερο είναι να πιστέψουν στον εαυτό τους».

Η ανταπόκριση στην μικροπίστωση στην Ελλάδα είναι ενθουσιώδης. «Η AFI γίνεται γνωστή από στόμα σε στόμα, ιδιαίτερη στην επαρχία που οι κοινωνίες είναι πιο μικρές». Κλείνοντας την συζήτηση μας η κουβέντα μας επιστρέφει στην ισότητα που στην περίπτωση της AFI δεν περιορίζεται μόνο στο να υποστηρίζει εξίσου άνδρες και γυναίκες απαλλαγμένη από στερεότυπα αλλά αντικατοπτρίζεται και στην ίδια την δομή του οργανισμού «Ίση εκπροσώπηση γυναικών ανδρών στην ομάδα, ίση εκπροσώπηση στο Διοικητικό Συμβούλιο, ευελιξία στην εργασία για όλους. Για μας είναι κριτήριο επιτυχίας να επικρατεί ισότητα και στον οργανισμό μας».

Τι λένε οι αριθμοί

Σύμφωνα με την Ελληνική Στατιστική Υπηρεσία

Το 42% του συνολικού εργατικού δυναμικού (εργαζόμενοι από 15 ετών και άνω) είναι γυναίκες/κορίτσια

Το 32% από τους επιχειρηματίες ( εργοδότες και ελεύθεροι επαγγελματίες) είναι γυναίκες/κορίτσια.

Το 23% του συνολικού εργατικού δυναμικού είναι γυναίκες (σαν εργοδότες ή σαν ελεύθεροι επαγγελματίες)

Το 56% των ανέργων στην Ελλάδα είναι γυναίκες

Το 72% του συνόλου των άνεργων γυναικών είναι μακροχρόνια άνεργες (12+μήνες)

Το 77% των άνεργων γυναικών ηλικίας 20-65 έχουν προηγούμενη εργασιακή εμπειρία κάποια στιγμή στην ζωή τους.

Σύμφωνα με τον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης

Το 10% των Ελληνίδων (προτελευταία θέση) απάντησε ναι στην ερώτηση «Έχετε πρόσβαση στα χρήματα που χρειάζεστε για να ξεκινήσετε ή να αναπτύξετε την δική σας επιχείρηση;

To 30% των Ελληνίδων (προτελευταία θέση ) απάντησε ναι στην ερώτηση «Έχετε πρόσβαση σε εκπαίδευση για το πως να ξεκινήσετε ή να αναπτύξετε την επιχείρηση σας

Σύμφωνα με το Global Entrepreneurship Monitor

37.4% της συνολικής γυναικείας επιχειρηματικότητας στην Ελλάδα γίνεται από ανάγκη

Μερικά από τα Success Stories της AFI

H Δέσποινα Ζαμπίογλου είναι μηχανικός βιομηχανικών εφαρμογών και έχει τo δικό της εργαστήριο μεταποίησης βοτάνων Paggea Professional Laboratory

https://www.paggea.com/en/

Η Αλεξάνδρα Παπαδιαμαντάκη άνοιξε "Το Χρυσάφι της Μεσογείου", ένα κατάστημα με μεσογειακά προϊόντα στο Καπάνι στην Θεσσαλονίκη καθώς και eshop.

https://mediterraneangold.gr/

Η Γεωργία Μπούρδα, είναι ενδυματολόγος και σχεδιάστρια ρούχων και έχει ένα εργαστήριο παραγωγής ρούχων καθώς και σημείο πώλησης ρούχων και eshop. https://georgiabourda.com/

Η Marian Delavega είναι από τις Φιλιππίνες. Άνοιξε το δικό της εστιατόριο Ramen στους Αμπελόκηπους, μαζί με τον σύζυγό της που είναι chef με πολλά χρόνια εμπειρίας στην Ασιατική κουζίνα. https://www.facebook.com/ZuzutoRamen/

H Women Act και η νέα διαδικτυακή πλατφόρμα Women CANdidates

Η οργάνωση που έχει βάλει στόχο να φέρει περισσότερες γυναίκες στην δημόσια σφαίρα, να μιλήσει για το θέμα της ηγεσίας αλλά και να βοηθήσει τις γυναίκες να γίνουν πρωταγωνίστριες της ζωής τους παρουσιάζει την διαδικτυακή πλατφόρμα Women CANdidates.

Τα εμπόδια που συναντά μια γυναίκα όταν αποφασίζει να δραστηριοποιηθεί στην δημόσια σφαίρα είναι πολλά και αλλεπάλληλα. Τα στερεότυπα φύλου, η δυσπιστία, η έλλειψη υποστήριξης και δικτύωσης είναι μόνο μερικά από αυτά που αντιμετωπίζει μια γυναίκα η οποία θα θελήσει να ασχοληθεί με τα κοινά, να δημιουργήσει την δική της επιχείρηση ή να αρθρώσει την φωνή της στον δημόσιο χώρο.

Σε αυτό το πρόβλημα θέλησε να απαντήσει η Women Act. Μια οργάνωση που θέλει να στηρίξει τις γυναίκες στην προσπάθεια τους να δραστηριοποιηθούν στην δημόσια ζωή παρέχοντας τους εκπαίδευση αλλά και δικτύωση. «Τέτοια δίκτυα υπάρχουν πολλά στο εξωτερικό, ιδιαίτερα στην Αμερική. Εκεί είχα την ευκαιρία να παρακολουθήσω ένα σχετικό πρόγραμμα και σκέφτηκα πως ήταν κάτι που έπρεπε να έχουμε και στην χώρα μας» συμπληρώνει η μία εκ των συνιδρυτριών Μαίη Ζαννή. Μαζί με την Μαρία Γιαννιού καθώς και τις Αντιγόνη Κουβίδη, Μαρία Καρακλιούμη, Σέβη Αμανατίδου, Νινέττα Πατέρα, Ελένη Δουνδουλάκη και Χριστίνα Μπιλιούρη ίδρυσαν την οργάνωση την οποία ακόμη πλαισιώνουν πολλές γυναίκες ambassadors που στηρίζουν το έργο της Women Act αλλά και άνδρες champions που μοιράζονται τους στόχους της.

Οι δράσεις της Women Act περιλαμβάνουν τις Ακαδημίες Ηγεσίας, διαδραστικά workshops ενδυνάμωσης που αναπτύσσουν ήπιες δεξιότητες σε ζητήματα ηγεσίας, επικοινωνίας, διαπραγμάτευσης και διαχείρισης εικόνας που στόχο αλλά και τα μηνιαία Απεριτίφ που αποσκοπούν στο να ενισχύσουν την δικτύωση μεταξύ των γυναικών που συμμετέχουν και από τα οποία έχουν ήδη προκύψει πολλές δημιουργικές συνεργασίες και success stories.

Μια από τις πιο πρόσφατες πρωτοβουλίες της Women Act είναι η δημιουργία της πλατφόρμας Women CANdidates. «H πρώτη και μοναδική πλατφόρμα στην Ελλάδα στην οποία μια γυναίκα θα μπορεί να κάνει δωρεάν εγγραφή στο site και να λαμβάνει εργαλεία ασύγχρονης εκπαίδευσης, δικτύωσης και πληροφόρησης σχετικά με την υποψηφιότητα της είτε σε εθνικό είτε σε τοπικό επίπεδο. Τα εργαλεία περιλαμβάνουν απόκτηση δεξιοτήτων όπως το πως να χτίσεις μια προεκλογική καμπάνια, πως να δικτυωθείς, να μιλήσεις δημόσια ή να διαχειριστείς τον σεξιστικό λόγο. Επίσης θα περιλαμβάνει webinars από ειδικούς σε κάθε τομέα καθώς επίσης και forum και πληροφορίες για την πολιτική» εξηγεί η Μαρία Γιαννιού.

Aπό αριστερά: Σέβη Αμανατίδου, Μαρία Καρακλιούμη, Μαίη Ζαννή, Ελένη Δουνδουλάκη, Χριστίνα Μπιλιούρη και Μαρία Γιαννιού

«Έχουμε παρατηρήσει ότι μια γυναίκα μπορεί να εκλέγεται δέκα χρόνια ως δημοτική σύμβουλος αλλά δεν θα κάνει ποτέ το βήμα να διεκδικήσει τη δημαρχία. Θα είναι πάντα υποστηρίκτρια ενός άνδρα δημάρχου. Αυτό φιλοδοξούμε να αλλάξουμε μέσα από την πλατφόρμα Women CΑΝdidates» αναφέρει η Μαίη Ζαννή. Και συνεχίζει «Έχω κατέβει στις εκλογές και έχω δει πόσο μόνη είναι μια γυναίκα, όταν κατεβαίνει για πρώτη φορά. Χωρίς μέντορες, χωρίς δίκτυο υποστήριξης, χωρίς τα εργαλεία. Ουσιαστικά πηγαίνει στα τυφλά και εμείς δεν θέλουμε καμία γυναίκα να πηγαίνει στα τυφλά. Θέλουμε να κατεβαίνει με αξιώσεις και να βλέπει αποτέλεσμα από την προσπάθεια της».

Την δική της προσωπική εμπειρία από το πως είναι για μια γυναίκα να κατεβαίνει στην πολιτική περιέγραψε στο βιβλίο Είμαι επικίνδυνη. «Είναι διαφορετικό να μιλάς σαν πολιτική αναλύτρια και διαφορετικό να πας εκεί και να το κάνεις . Ήταν μια θετική εμπειρία όσον αφορά το τι αποκόμισα από αυτήν –άλλωστε αυτό ήταν και το έναυσμα για να δημιουργηθεί η Women Act- αλλά μια κατ’ ουσίαν αρνητική εμπειρία όπως είναι για κάθε γυναίκα που κατεβαίνει στην πολιτική» λέει η Μαίη Ζαννή. Και συμπληρώνει: «Μια γυναίκα ξεκινάει προσπαθώντας να αποδείξει ότι αξίζει τη θέση της, έχοντας απέναντί της πάρα πολλούς που δυσπιστούν, είτε γιατί είναι γυναίκα, είτε γιατί είναι πρωτοεμφανιζόμενη, είτε γιατί είναι νέα, είτε γιατί είναι ωραία. Ένα σωρό δικαιολογίες για να την κοιτάξουν και να πουν “αξίζει τώρα αυτή”;»

Ποια είναι τα εμπόδια που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες που διεκδικούν την παρουσία τους στην δημόσια σφαίρα; «Είναι πολλά. Άλλα είναι ορατά και άλλα αόρατα» αναφέρει η Μαίη Ζαννή. «Οι στερεοτυπικές αντιλήψεις που επικρατούν στα πολιτικά κόμματα. Το διαπιστώνουμε συχνά και από τα Υπουργεία που δίνονται στις γυναίκες από μια κυβέρνηση. Συνήθως έχουν χαρτοφυλάκια όπως αυτά του Πολιτισμού ή της Πρόνοιας και όχι των Οικονομικών ή της Άμυνας. Επίσης το βλέπουμε και στην εσωκομματική δημοκρατία. Δεν βλέπουμε πολλές γυναίκες επικεφαλής σε γραμματείες και σε μεγάλες θέσεις στα κόμματα. Oι γυναίκες προσπαθούν να διεκδικήσουν τη θέση τους με πολλά πράγματα να είναι εναντίον τους. Οι άνδρες έχουν πολλά δίκτυα γιατί τα έχουν χτίσει μέσα από την προσωπική ή επαγγελματική πορεία τους. Οι γυναίκες συχνά δεν έχουν το χρόνο να το κάνουν. Ιδιαίτερα στην ηλικία των 30 ή των 40. Στα πιο δημιουργικά και παραγωγικά χρόνια τους, που είναι όμως και τα πιο δύσκολα, αφού πρέπει να συνδυάσουν καριέρα και οικογένεια. Πολύ συχνά οι γυναίκες που έρχονται στις εκδηλώσεις της οργάνωσης μας λένε πως πάνε στην δουλειά και τους φέρονται σαν να μην έχουν μικρά παιδιά και γυρνάνε σπίτι και τους φέρονται σαν να μην έχουν δουλειά. Νιώθεις παντού μια ατελείωτη αποτυχία και εκεί έρχεται η Women Act και σου λέει θέλω να κατέβεις. Και οι γυναίκες συχνά απαντούν: «Πως να κατέβω, εδώ δεν έχω χρόνο για τα βασικά» εξηγεί η Μαίη Ζαννή.

Από αριστερά: Αντιγόνη Κουβίδη, Χριστίνα Μπιλιούρη, Μαίη Ζαννή, Μαρία Γιαννιού

Τι φέρνουν όμως τελικά οι γυναίκες στην πολιτική; Είναι καλύτερες ηγέτιδες; Μπορούν να διοικούν με έναν πιο ευέλικτο και αποτελεσματικό τρόπο. Υπάρχει θηλυκή ηγεσία; «Σαν Women Act δεν πιστεύουμε στον επιθετικό προσδιορισμό θηλυκή ηγεσία αλλά συμπεριληπτική ηγεσία. Άλλωστε ο όρος ηγεσία έχει πια εξελιχθεί. Δεν μπορεί η ηγεσία να νοείται ακόμη σαν κάτι, αυστηρό, σοβαρό και άκαμπτο. Η νέα κατάσταση που ζούμε σήμερα απαιτεί μια ηγεσία που θα χαρακτηρίζεται από ενσυναίσθηση. Μια ηγεσία που να καταλαβαίνει πως υπάρχουν μη προκαθορισμένα όρια και μη καθορισμένα καλούπια ανθρώπων και συμπεριφορών. Μια ηγεσία που εξελίσσεται και είναι ανθεκτική» εξηγεί η Μαρία Γιαννιού.

Μια από τις δράσεις της Women Act που ξεχωρίζει είναι η πρωτοβουλία No More Manels στην οποία επιχειρήσεις και οργανισμοί καλούνται να δεσμευτούν ότι θα προωθούν την συμμετοχή περισσότερων γυναικών στα πάνελ στα οποία διοργανώνουν ή στα οποία συμμετέχουν. Αρκετές εταιρείες και φορείς έχουν προχωρήσει ήδη σε αυτή τη δέσμευση. Η πρωτοβουλία αυτή τώρα πηγαίνει ένα βήμα πιο πέρα με την δημιουργία μια πλατφόρμας στα ελληνικά στην οποία γυναίκες από διαφορετικούς χώρους θα μπορούν να αυτοσυστήνονται δημιουργώντας το δικό τους προφίλ και να αυτοπροτείνονται είτε ως ομιλήτριες σε πάνελ ή ως πιθανές συνεργάτιδες σε κάποια πρωτοβουλία ή project. H πλατφόρμα w_action.com έχει ξεκινήσει με προεγγραφές και όταν ανέβει και γίνει δημόσια κάθε γυναίκα που το επιθυμεί θα μπορεί να δημιουργεί το προφίλ της. «Όταν διαμαρτυρόμασταν για την άνιση εκπροσώπηση των γυναικών στα πάνελ, συχνά η δικαιολογία που ακούγαμε ήταν ότι δεν βρίσκουν γυναίκες να μιλήσουν. Μετά την δημιουργία της πλατφόρμας w_action.com κανείς δεν θα έχει πια αυτή την δικαιολογία αφού θα μπορούν να βρουν γυναίκες με ειδίκευση σε κάθε τομέα ενδιαφέροντος» σημειώνει η Μαρία Γιαννιού.

Τι γίνεται όμως με το θέμα της γυναικείας αλληλεγγύης; Είναι μια πραγματικότητα ή ένας ευσεβής πόθος; «Η Women Act από την μια βασίζει την δημιουργία της στην γυναικεία αλληλεγγύη από την άλλη όμως πολλές γυναίκες έχουν μοιραστεί μαζί μας εμπειρίες στις οποίες έχουν αντιμετωπίσει μεγαλύτερα προβλήματα με γυναίκες παρά με άνδρες. Είναι ένα θέμα που δεν είναι εύκολο να το συζητάμε αλλά πρέπει. Γιατί στο κέντρο αυτού του θέματος βρίσκεται η ουσία της ισότητας. Το πόσο είμαστε διατεθειμένοι να αμφισβητήσουμε τα πιστεύω και τις πεποιθήσεις μας. Να απομάθουμε για να ξαναμάθουμε εκ νέου» αναφέρει η Μαρία Γιαννιού.

Παρά τα εμπόδια που έθεσε στην ανάπτυξη της οργάνωσης η πανδημία η Women Act κατάφερε από το 2017 που δραστηριοποιείται να δημιουργήσει πολλά hub σε όλη την Ελλάδα. Θεσσαλονίκη, Καβάλα, Αλεξανδρούπολη, Λάρισα, Θήβα, Πάτρα, Κεφαλονιά και προσεχώς και στην Κρήτη είναι μερικοί από τους σταθμούς της. Σε αυτές τις πόλεις θα λειτουργήσουν και Ακαδημίες Ηγεσίας, μια από τις βασικές δράσεις της Woman Act αλλά και τα μηνιαία Απεριτίφ σαν ευκαιρία για δικτύωση. «Μέσα από αυτά οι γυναίκες θα χτίσουν τα δικά τους δίκτυα και θα γνωρίσουν γυναίκες πρότυπα για να τις εμπνεύσουν και να τις εμψυχώσουν. Ουσιαστικά για την Women Act είναι ζήτημα δημοκρατίας μια γυναίκα σε ένα χωριό έξω από την Αλεξανδρούπολη να μπορεί να πάει στο hub εκεί αντί να βλέπει αυτά που γίνονται στην Αθήνα και να μην μπορεί να συμμετέχει» αναφέρει η Μαίη Ζαννή ενώ η Μαρία Γιαννιού συμπληρώνει: «Η δικτύωση για μας είναι το παν. Βλέπεις ότι οι άνδρες είναι εξαιρετικά δικτυωμένοι. Σηκώνουν το τηλέφωνο και μπορούν να ζητήσουν ο,τιδήποτε. Οι γυναίκες δεν είμαστε ακόμη εκεί. Όσο πιο πολλές βγαίνουμε στη δημόσια σφαίρα, όσο πιο πολύ μιλάμε, όσο πιο πολύ πράττουμε, τόσο πιο πολύ θα εμψυχώσουμε και άλλες γυναίκες να το κάνουν».

Η πλατφόρμα womencandidates.gr θα παρουσιαστεί σε διαδικτυακή εκδήλωση που θα γίνει σήμερα Τρίτη 22/3. Μπορείτε να την παρακολουθήσετε στο παρακάτω link

https://us06web.zoom.us/j/84559368840?pwd=cm9oSjQ3Rk9BWWRTeElmVUtKbjV4UT09

Γιάννα Χορμόβα: H ισότητα είναι θέμα ανάπτυξης και δημοκρατίας

Το Generation Woman συνάντησε την απερχόμενη Γενική Γραμματέα Δημογραφικής και Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων Γιάννα Χορμόβα δύο εβδομάδες πριν την ανακοίνωση της μετακίνησης της και μίλησε μαζί της μεταξύ άλλων για την έμφυλη βία, την γυάλινη οροφή και την ισότητα σε μια συνέντευξη εφ' όλης της ύλης.

Την στιγμή που διαβάζετε αυτές τιςγραμμές η Γιάννα Χορμόβα έχει ήδη ανακοινώσει την μετακίνησή της από την θέση της Γενικής Γραμματέα. Δημογραφικής και Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων. Ο χρόνος της θητείας της συνέπεσε με μια δύσκολη παγκοσμίως περίοδο αφού η πανδημία και τα lock downs προκάλεσαν μια μεγάλη έξαρση της έμφυλης βίας η οποία και κατέγραψε έναν τραγικά μεγάλο αριθμό γυναικοκτονιών. Την ίδια στιγμή η γραμμή βοήθειας 15900, η λειτουργία 43 συμβουλευτικών κέντρων και 19 ξενώνων αλλά και το νέο εργασιακό νομοσχέδιο που προχώρησε στην κατοχύρωση άδειας πατρότητας αλλά και η κύρωση της Σύμβασης για την Καταπολέμηση της Βίας και της Σεξουαλικής Παρενόχλησης στον χώρο εργασίας ήταν μερικά από τα σημαντικά βήματα που έγιναν αυτό το διάστημα. Συνάντησα την Γιάννα Χορμόβα στο γραφείο της στην Γενική Γραμματεία μια πολυάσχολη μέρα, όπως άλλωστε είναι κάθε μέρα για εκείνη, στις αρχές Μαρτίου, δύο εβδομάδες πριν την ανακοίνωση της αποχώρησής της. Η συζήτηση μας συνέπεσε με την ολοκλήρωση ενός χρόνου από την ανάληψη των καθηκόντων της οπότε ήταν μια ιδανική ευκαιρία να μιλήσουμε εφ’ όλης της ύλης για την ισότητα και την πολιτική.

Ας ξεκινήσουμε με το πρόγραμμα που θα ξεκινήσει αυτό τον καιρό να εφαρμόζεται πιλοτικά, τις «Νταντάδες της Γειτονιάς», την οικονομική ενίσχυση δηλαδή στους εργαζόμενους γονείς και κηδεμόνες για να έχουν φροντίδα για τα παιδιά τους από ένα δίκτυο πιστοποιημένων φροντιστών.

Είναι ένα πολύ φιλόδοξο πρόγραμμα που θέλει να ενισχύσει τις εργαζόμενες γυναίκες που είναι αυτές που επωμίζονται το μεγαλύτερο βάρος της δημιουργίας οικογένειας και είναι αυτές που σχεδόν πάντα καλούνται να μετριάσουν τους ρυθμούς της δουλειάς είτε να την σταματήσουν, ιδίως τα πρώτα χρόνια της ζωής του παιδιού. Παράλληλα στόχο έχει να νομιμοποιήσει αυτό το αφανές δίκτυο παροχής βοήθειας που λειτουργεί παράλληλα με τους βρεφονηπιακούς και δεν καταγράφεται, από νταντάδες, γιαγιάδες, παππούδες αφού οι ώρες εργασίας των γυναικών συχνά δεν ταυτίζονται με αυτές των επίσημων δομών. Έπρεπε να βρεθεί ένα συμπληρωματικό πλαίσιο επίσημης παροχής και κάλυψης αυτής της ανάγκης που να δίνει την ασφάλεια στους γονείς ότι είναι πιστοποιημένο, ελεγμένο και λειτουργεί με κανόνες. Αυτό κάνουν οι Νταντάδες της Γειτονιάς ενώ ταυτόχρονα το πρόγραμμα δίνει σε αυτούς που παρέχουν αυτή τη φροντίδα, που στην πλειοψηφία τους είναι γυναίκες την δυνατότητα να ελπίζουν σε συντάξιμα χρόνια, σε περαιτέρω εκπαίδευση και ανάπτυξη των δεξιοτήτων τους και σε ένα καλύτερο μέλλον.

Μιας και μιλάμε για βοήθεια στην φροντίδα των παιδιών. Θα βλέπατε την υποχρεωτικότητα της άδειας πατρότητας; Μήπως αυτό θα ήταν ένα μέτρο που θα εξίσωνε αληθινά τις γυναίκες και τους άνδρες απέναντι στους εργοδότες τους;

Θα πρέπει να βλέπουμε όλες τις πρωτοβουλίες συνδυαστικά. Υπάρχει η διάταξη για την άδεια πατρότητας που προβλέπει δεκατέσσερις ημέρες, ταυτόχρονα υπάρχει η πρωτοβουλία της απονομής σήματος ισότητας σε εταιρείες του ιδιωτικού τομέα που εφαρμόζουν φιλικές πολιτικές προς την ισότητα και η άδεια πατρότητας είναι μια τέτοια πολιτική. Ο δημόσιος λόγος για αυτά τα θέματα έχει αλλάξει. O δημόσιος διάλογος όπως εξελίσσεται σε ευρωπαικό επίπεδο αλλά και σε ελληνικό κοινωνικό επίπεδο καταλήγει να καταδεικνύει ως εξαίρεση πια την εταιρεία που το 2022 επιμένει σε πολιτικές του ‘90 και δημιουργεί έναν σφικτό κλοιό γύρω της. Από την άλλη πλευρά δεν έχει αλλάξει μόνο ο δημόσιος διάλογος αλλά και η οικογενειακή σύνθεση . Οι νέοι γονείς ξεκινούν με μια διαφορετική, πιο ισότιμη, αντίληψη για την δημιουργία της οικογένειας και την θέση της γυναίκας μέσα σε αυτήν.

Θα προσαρμοστεί πιστεύεται σε αυτά τα νέα δεδομένα ο ιδιωτικός τομέας;

Οι ιδιωτικές επιχειρήσεις και τα εταιρικά περιβάλλοντα ακολουθούν τις εξελίξεις και πολλές φορές πρωτοστατούν και σε αυτές. Οι διατάξεις του νέου εργασιακού νόμου που στοχεύουν στον ιδιωτικό τομέα γίνανε δεκτές μέσα από τη διαβούλευση σε πολύ θετικό κλίμα. Οι ίδιες οι εταιρείες άρχισαν να αντιλαμβάνονται ότι η παραγωγικότητα των υπάλληλων που τελικά είναι και το ζητούμενο, είναι σε άμεση σύνδεση από την ικανοποίηση τους από τις πολιτικές της εταιρείας.

Πριν λίγους μήνες συμμετείχατε σε μια εκδήλωση με θέμα την γυάλινη οροφή. Πως μπορεί τελικά αυτή η οροφή να σπάσει;

Η γυάλινη οροφή είναι ένα αντικείμενο συζήτησης που μας συνοδεύει ήδη τριάντα χρόνια. Προφανώς έχει να κάνει και με το σημείο εκκίνησης ανδρών και γυναικών και με το τι θυσίες απαιτούνται για να φτάσεις τόσο ψηλά ειδικά αν είσαι γυναίκα με τους πολλαπλούς ρόλους και τις πολλαπλές επιβαρύνσεις. Επίσης σαν γυναίκα έχεις να αντιμετωπίσεις ένα πλέγμα στερεοτύπων, προκαταλήψεων και ιδεών που σε καλούν καθημερινά να αποδεικνύεις ότι αξίζεις να πας παραπάνω, να σπάσεις αυτή την γυάλινη οροφή. Η πανδημία μας πήγε πίσω στα θέματα ισότητας. Οι προβλέψεις και του Ευρωπαικού Ινστιτούτου για την Ισότητα των Φύλων, η Ευρωπαική Επιτροπή και το UN Women υπολογίζουν πως θα χρειαστούν άλλα εκατό χρόνια για να επιτύχουμε την πλήρη ισότητα μεταξύ των δύο φύλων. Για να σπάσει η γυάλινη οροφή απαιτείται εκπαίδευση από την πρώιμη νηπιακή ηλικία και σπάσιμο των παραδοσιακών αντιλήψεων.

Τι είναι αυτό που σαμποτάρει τις γυναίκες στον δρόμο τους προς την ηγεσία;

Παραδοσιακά οι μεγάλες διευθυντικές θέσεις χτίστηκαν σε ένα ανδρικό «καλούπι». Έτσι στην ανοδική της πορεία μια γυναίκα έχει να αποδείξει ότι μπορεί να καθίσει σε αυτήν την ανδρική καρέκλα με άνεση αλλά δεν δικαιούται να γίνει σεβαστή φέρνοντας την δική της καρέκλα στο τραπέζι. Το θέμα είναι να μπορεί να φέρει την δική της, το δικό της «καλούπι» και αυτό να γίνει ο κανόνας.

Οδεύουμε κατά τη γνώμη σας σε συμπεριληπτικούς τρόπους ηγεσίας ή ακόμη παραμένουν τα αυστηρά πατριαρχικά μοντέλα;

Προφανώς και τα τελευταία είναι τα κυρίαρχα. Όμως σε άλλες περιοχές του πλανήτη πιο γρήγορα και σε άλλες πιο αργά οδεύουμε σε ένα μοντέλο εξουσίας πιο συμπεριληπτικό και όχι μόνο για το γυναικείο φύλο αλλά και για την ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα. Πηγαίνουμε προς ένα μοντέλο με μεγαλύτερη γνώση και σεβασμό των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Οι αρνητικές συμπεριφορές καταδικάζονται στον δημόσιο διάλογο και νομίζω ότι τελικά βαδίζουμε σε πιο συμπεριληπτικές πρακτικές.

Μεγαλώνοντας ποια στερεότυπα και περιοριστικές πεποιθήσεις χρειάστηκε να καταρρίψετε;

Μεγάλωσα σε μια μικρή επαρχιακή πόλη σε μια μέση οικογένεια ελεύθερων επαγγελματιών οπότε υπήρχαν οι παραδοσιακοί ρόλοι στην οικογένεια. Είμαστε δυο αδερφές και ένας αδερφός οπότε το προστατευόμενο μέλος όσον αφορά τις οικιακές δουλειές ήταν ο αδερφός μου. Αλλά ποτέ δεν υπήρχε η υποβόσκουσα αντίληψη ότι δεν μπορείς να καταφέρεις πράγματα γιατί είσαι κορίτσι. Υπήρχε το «στρώσε το κρεβάτι σου και στρώσε και το κρεβάτι του αδερφού σου» αλλά δεν μας απαγορευόταν να έχουμε όνειρα, στόχους ή ελευθερίες επειδή ήμασταν κορίτσια. Είμαι τυχερή γιατί οι γονείς μου είχαν μια πολύ ανοιχτή αντίληψη απέναντι στην ζωή την οποία περάσανε και σε μας. Ποτέ δεν έβαλα φραγμούς στον εαυτό μου, ούτε αισθάνθηκα ότι υπήρχαν φραγμοί λόγω φύλου. Ενδεχομένως αν θέλετε να υπήρχαν διαχωριστικές γραμμές μεταξύ περιφέρειας και μεγάλης πόλης. Ήρθα στην Αθήνα να τελειώσω το Λύκειο και να συνεχίσω τις σπουδές μου και στο μυαλό μου κυριαρχούσε η αντίληψη πως πρέπει να θέτεις τον πήχη ψηλά και να προσπαθείς για αυτό. Το μότο που πέρασε στο DNA μας από την οικογένεια μας είναι ότι δεν μπορείς να πετύχεις τίποτα χωρίς σκληρή δουλειά.

Τον τελευταίο ενάμισι χρόνο γινόμαστε μάρτυρες συνεχών γυναικοκτονιών και έμφυλης βίας. Θέλετε να μας μιλήσετε για την γραμμή 15900 αλλά και τα συμβουλευτικά κέντρα και τους για τους ξενώνες που δημιουργήθηκαν για να προσφέρουν καταφύγιο στα θύματα κακοποίησης;

Υπήρξε μια αύξηση των κρουσμάτων έμφυλης βίας η οποία ήταν αναμενόμενη λόγω του εγκλεισμού. Η Γενική Γραμματεία σε συνεργασία με την Τοπική Αυτοδιοίκηση και με το Κέντρο Ερευνών Θεμάτων Ισότητας λειτουργούν 43 συμβουλευτικά κέντρα σε όλη τη χώρα και 19 ξενώνες στους οποίους αυτή τη στιγμή φιλοξενούνται 61 γυναίκες και 68 παιδιά. Την περίοδο του εγκλεισμού τα τηλεφωνήματα στο 15900 σχεδόν διπλασιάστηκαν. Υπάρχει μια μεγάλη αύξηση των περιστατικών βίας καθώς οι γυναίκες κλήθηκαν να περάσουν χρόνο με τον κακοποιητή σύντροφο. Ταυτόχρονα όμως υπάρχει μια μεγαλύτερη αφύπνιση για το ότι υπάρχουν άνθρωποι που μπορούν να βοηθήσουν, δομές στις οποίες μπορείς να απευθυνθείς, συνειδητοποίηση ότι δεν μπορείς να συνεχίσεις να υφίστασαι κακοποιητικές συμπεριφορές και πάνω απ' όλα ότι δεν είσαι μόνη σου. Σε επίπεδο συμβουλευτικής, σε νομικό και ψυχολογικό επίπεδο, σε επίπεδο εργασιακής επανένταξης, εργασιακής συμβουλευτικής έχει δημιουργηθεί ένα ισχυρό δίχτυ ασφαλείας γύρω από αυτές τις γυναίκες .

Η χώρα μας εμφανίζει εξαιρετικά χαμηλούς δείκτες ισότητας. Που οφείλεται αυτό και είναι μια κατάσταση αναστρέψιμη;

Ναι είναι αναστρέψιμη. Ήδη υπάρχουν πληθώρα θετικών αναφορών και από το Ευρωπαικό Ινστιτούτο Ισότητας των Φύλων και από το UN Women αναφορικά με τις πολιτικές που εφαρμόζει η χώρα μας για να προωθήσει τα θέματα ισότητας. Το Ευρωπαικό Ινστιτούτο Ισότητας των Φύλων έκανε πρόσφατα μια παρουσίαση εδώ στην Γενική Γραμματεία για το πως διαμορφώνονται οι δείκτες και έγινε σαφές πως οι περισσότεροι από αυτούς αντλούν δεδομένα από το παρελθόν. Για παράδειγμα οι δείκτες του 2022 καθρεφτίζουν την Ελλάδα του 2018. Συνεπώς τα αποτελέσματα των πολιτικών του 2022 θα φανούν το 2026. Καθημερινά γίνονται σημαντικά βήματα μπροστά. Στον νέο εργασιακό νόμο κυρώθηκε η Σύμβαση Καταπολέμησης της Βίας και της Παρενόχλησης στους χώρους εργασίας. Ταυτόχρονα ελήφθησαν πρωτοβουλίες για την ποσόστωση των γυναικών στα διοικητικά συμβούλια των μεγάλων εισηγμένων εταιρειών, πολιτικές -που θα εξαγγελθούν σύντομα- δημιουργίας χώρων φύλαξης των παιδιών των εργαζομένων σε μεγάλες επιχειρήσεις, οπότε αυτό δημιουργεί ένα πλέγμα νέων πολιτικών. Εμείς εστιάζουμε σε αυτό που κάνουμε σήμερα, ασχέτως αν αυτό καθρεφτίζεται ακόμη στους δείκτες και μας ανταμείβει σε ευρωπαικό επίπεδο.

Πως μπορεί η Γενική Γραμματεία Δημογραφικής και Οικογενειακής Πολιτικής να βοηθήσει στην αλλαγή των πεποιθήσεων;

Έχουμε στενή συνεργασία με το Υπουργείο Παιδείας. Είναι πολύ σημαντικό ότι έχει μπει το μάθημα της Σεξουαλικής Διαπαιδαγώγησης και το μάθημα για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και την Ισότητα των Φύλων στα Εργαστήρια Δεξιοτήτων. Παρακολουθώντας και τις συζητήσεις στο γυμνάσιο της κόρης μου είμαι πολύ αισιόδοξη για την γενιά που έρχεται . Οι πεποιθήσεις αλλάζουν. Όχι εν μια νυκτί, φυσικά. Απαιτείται χρόνος. Γίνεται όμως σοβαρή δουλειά από το Υπουργείο Παιδείας και νομίζω ότι μπορούμε να είμαστε αισιόδοξοι ότι χτίζουμε καλύτερες κοινωνίες.

Τι σημαίνει για εσάς ότι το γυναικείο ζήτημα βρίσκεται στο κέντρο της συζήτησης;

O ίδιος ο Πρωθυπουργός ανέδειξε το ζήτημα σε κεντρικό θέμα της ατζέντας της κυβερνητικής πολιτικής. Και με την ανάδειξη του κινήματος #Metoo στην Ελλάδα και με την καμπάνια «Σπάσε την σιωπή». Ταυτόχρονα δεν ξέρω αν είναι γυναικείο ζήτημα αλλά έχει γίνει παγκοσμίως αποδεκτό ότι καμιά κοινωνία δεν μπορεί να αναπτυχθεί με το ήμισυ του πληθυσμού της. Απαιτείται η αξιοποίηση στο 100% των δυνατοτήτων του πληθυσμού και με απόλυτα οικονομικούς όρους αλλά και με όρους δημοκρατίας . Η ισότητα των φύλων συμπεριλαμβάνεται στους 17 αναπτυξιακούς στόχους των Ηνωμένων Εθνών για την βιώσιμη ανάπτυξη. Οπότε δεν πρόκειται για μια αναβίωση του φεμινιστικού κινήματος αλλά για θέμα οικονομίας και δημοκρατίας.

Ποια είναι η σκέψη που κάνετε τελειώνοντας τη μέρα σας;

Aναρωτιέμαι αν το αποτέλεσμα της δουλειάς που κάνουμε εδώ καταφέρνει να φτάσει και στην τελευταία γυναίκα στο πιο απομακρυσμένο σημείο της χώρας. Αν πράγματι νιώθει κάτι να αλλάζει στην καθημερινότητα της και την ζωή της. Αν όσα κάνουμε εδώ μπορούν να βελτιώσουν την ζωή ενός κοριτσιού που ζει αυτήν τη στιγμή σε μια άκρη της Ελλάδας. Το ρωτώ συχνά σε φίλους και φίλες αυτό. Ανθρώπους που είναι μακριά από την πολιτική και που ανήκουν σε διαφορετικούς επαγγελματικούς χώρους. Με αυτήν την σκέψη ξεκινάω και τελειώνω τη μέρα μου. Εύχομαι και ελπίζω να συμβαίνει.