Το Generation Woman συνάντησε την απερχόμενη Γενική Γραμματέα Δημογραφικής και Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων Γιάννα Χορμόβα δύο εβδομάδες πριν την ανακοίνωση της μετακίνησης της και μίλησε μαζί της μεταξύ άλλων για την έμφυλη βία, την γυάλινη οροφή και την ισότητα σε μια συνέντευξη εφ' όλης της ύλης.
Την στιγμή που διαβάζετε αυτές τιςγραμμές η Γιάννα Χορμόβα έχει ήδη ανακοινώσει την μετακίνησή της από την θέση της Γενικής Γραμματέα. Δημογραφικής και Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων. Ο χρόνος της θητείας της συνέπεσε με μια δύσκολη παγκοσμίως περίοδο αφού η πανδημία και τα lock downs προκάλεσαν μια μεγάλη έξαρση της έμφυλης βίας η οποία και κατέγραψε έναν τραγικά μεγάλο αριθμό γυναικοκτονιών. Την ίδια στιγμή η γραμμή βοήθειας 15900, η λειτουργία 43 συμβουλευτικών κέντρων και 19 ξενώνων αλλά και το νέο εργασιακό νομοσχέδιο που προχώρησε στην κατοχύρωση άδειας πατρότητας αλλά και η κύρωση της Σύμβασης για την Καταπολέμηση της Βίας και της Σεξουαλικής Παρενόχλησης στον χώρο εργασίας ήταν μερικά από τα σημαντικά βήματα που έγιναν αυτό το διάστημα. Συνάντησα την Γιάννα Χορμόβα στο γραφείο της στην Γενική Γραμματεία μια πολυάσχολη μέρα, όπως άλλωστε είναι κάθε μέρα για εκείνη, στις αρχές Μαρτίου, δύο εβδομάδες πριν την ανακοίνωση της αποχώρησής της. Η συζήτηση μας συνέπεσε με την ολοκλήρωση ενός χρόνου από την ανάληψη των καθηκόντων της οπότε ήταν μια ιδανική ευκαιρία να μιλήσουμε εφ’ όλης της ύλης για την ισότητα και την πολιτική.
Ας ξεκινήσουμε με το πρόγραμμα που θα ξεκινήσει αυτό τον καιρό να εφαρμόζεται πιλοτικά, τις «Νταντάδες της Γειτονιάς», την οικονομική ενίσχυση δηλαδή στους εργαζόμενους γονείς και κηδεμόνες για να έχουν φροντίδα για τα παιδιά τους από ένα δίκτυο πιστοποιημένων φροντιστών.
Είναι ένα πολύ φιλόδοξο πρόγραμμα που θέλει να ενισχύσει τις εργαζόμενες γυναίκες που είναι αυτές που επωμίζονται το μεγαλύτερο βάρος της δημιουργίας οικογένειας και είναι αυτές που σχεδόν πάντα καλούνται να μετριάσουν τους ρυθμούς της δουλειάς είτε να την σταματήσουν, ιδίως τα πρώτα χρόνια της ζωής του παιδιού. Παράλληλα στόχο έχει να νομιμοποιήσει αυτό το αφανές δίκτυο παροχής βοήθειας που λειτουργεί παράλληλα με τους βρεφονηπιακούς και δεν καταγράφεται, από νταντάδες, γιαγιάδες, παππούδες αφού οι ώρες εργασίας των γυναικών συχνά δεν ταυτίζονται με αυτές των επίσημων δομών. Έπρεπε να βρεθεί ένα συμπληρωματικό πλαίσιο επίσημης παροχής και κάλυψης αυτής της ανάγκης που να δίνει την ασφάλεια στους γονείς ότι είναι πιστοποιημένο, ελεγμένο και λειτουργεί με κανόνες. Αυτό κάνουν οι Νταντάδες της Γειτονιάς ενώ ταυτόχρονα το πρόγραμμα δίνει σε αυτούς που παρέχουν αυτή τη φροντίδα, που στην πλειοψηφία τους είναι γυναίκες την δυνατότητα να ελπίζουν σε συντάξιμα χρόνια, σε περαιτέρω εκπαίδευση και ανάπτυξη των δεξιοτήτων τους και σε ένα καλύτερο μέλλον.
Μιας και μιλάμε για βοήθεια στην φροντίδα των παιδιών. Θα βλέπατε την υποχρεωτικότητα της άδειας πατρότητας; Μήπως αυτό θα ήταν ένα μέτρο που θα εξίσωνε αληθινά τις γυναίκες και τους άνδρες απέναντι στους εργοδότες τους;
Θα πρέπει να βλέπουμε όλες τις πρωτοβουλίες συνδυαστικά. Υπάρχει η διάταξη για την άδεια πατρότητας που προβλέπει δεκατέσσερις ημέρες, ταυτόχρονα υπάρχει η πρωτοβουλία της απονομής σήματος ισότητας σε εταιρείες του ιδιωτικού τομέα που εφαρμόζουν φιλικές πολιτικές προς την ισότητα και η άδεια πατρότητας είναι μια τέτοια πολιτική. Ο δημόσιος λόγος για αυτά τα θέματα έχει αλλάξει. O δημόσιος διάλογος όπως εξελίσσεται σε ευρωπαικό επίπεδο αλλά και σε ελληνικό κοινωνικό επίπεδο καταλήγει να καταδεικνύει ως εξαίρεση πια την εταιρεία που το 2022 επιμένει σε πολιτικές του ‘90 και δημιουργεί έναν σφικτό κλοιό γύρω της. Από την άλλη πλευρά δεν έχει αλλάξει μόνο ο δημόσιος διάλογος αλλά και η οικογενειακή σύνθεση . Οι νέοι γονείς ξεκινούν με μια διαφορετική, πιο ισότιμη, αντίληψη για την δημιουργία της οικογένειας και την θέση της γυναίκας μέσα σε αυτήν.
Θα προσαρμοστεί πιστεύεται σε αυτά τα νέα δεδομένα ο ιδιωτικός τομέας;
Οι ιδιωτικές επιχειρήσεις και τα εταιρικά περιβάλλοντα ακολουθούν τις εξελίξεις και πολλές φορές πρωτοστατούν και σε αυτές. Οι διατάξεις του νέου εργασιακού νόμου που στοχεύουν στον ιδιωτικό τομέα γίνανε δεκτές μέσα από τη διαβούλευση σε πολύ θετικό κλίμα. Οι ίδιες οι εταιρείες άρχισαν να αντιλαμβάνονται ότι η παραγωγικότητα των υπάλληλων που τελικά είναι και το ζητούμενο, είναι σε άμεση σύνδεση από την ικανοποίηση τους από τις πολιτικές της εταιρείας.
Πριν λίγους μήνες συμμετείχατε σε μια εκδήλωση με θέμα την γυάλινη οροφή. Πως μπορεί τελικά αυτή η οροφή να σπάσει;
Η γυάλινη οροφή είναι ένα αντικείμενο συζήτησης που μας συνοδεύει ήδη τριάντα χρόνια. Προφανώς έχει να κάνει και με το σημείο εκκίνησης ανδρών και γυναικών και με το τι θυσίες απαιτούνται για να φτάσεις τόσο ψηλά ειδικά αν είσαι γυναίκα με τους πολλαπλούς ρόλους και τις πολλαπλές επιβαρύνσεις. Επίσης σαν γυναίκα έχεις να αντιμετωπίσεις ένα πλέγμα στερεοτύπων, προκαταλήψεων και ιδεών που σε καλούν καθημερινά να αποδεικνύεις ότι αξίζεις να πας παραπάνω, να σπάσεις αυτή την γυάλινη οροφή. Η πανδημία μας πήγε πίσω στα θέματα ισότητας. Οι προβλέψεις και του Ευρωπαικού Ινστιτούτου για την Ισότητα των Φύλων, η Ευρωπαική Επιτροπή και το UN Women υπολογίζουν πως θα χρειαστούν άλλα εκατό χρόνια για να επιτύχουμε την πλήρη ισότητα μεταξύ των δύο φύλων. Για να σπάσει η γυάλινη οροφή απαιτείται εκπαίδευση από την πρώιμη νηπιακή ηλικία και σπάσιμο των παραδοσιακών αντιλήψεων.
Τι είναι αυτό που σαμποτάρει τις γυναίκες στον δρόμο τους προς την ηγεσία;
Παραδοσιακά οι μεγάλες διευθυντικές θέσεις χτίστηκαν σε ένα ανδρικό «καλούπι». Έτσι στην ανοδική της πορεία μια γυναίκα έχει να αποδείξει ότι μπορεί να καθίσει σε αυτήν την ανδρική καρέκλα με άνεση αλλά δεν δικαιούται να γίνει σεβαστή φέρνοντας την δική της καρέκλα στο τραπέζι. Το θέμα είναι να μπορεί να φέρει την δική της, το δικό της «καλούπι» και αυτό να γίνει ο κανόνας.
Οδεύουμε κατά τη γνώμη σας σε συμπεριληπτικούς τρόπους ηγεσίας ή ακόμη παραμένουν τα αυστηρά πατριαρχικά μοντέλα;
Προφανώς και τα τελευταία είναι τα κυρίαρχα. Όμως σε άλλες περιοχές του πλανήτη πιο γρήγορα και σε άλλες πιο αργά οδεύουμε σε ένα μοντέλο εξουσίας πιο συμπεριληπτικό και όχι μόνο για το γυναικείο φύλο αλλά και για την ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα. Πηγαίνουμε προς ένα μοντέλο με μεγαλύτερη γνώση και σεβασμό των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Οι αρνητικές συμπεριφορές καταδικάζονται στον δημόσιο διάλογο και νομίζω ότι τελικά βαδίζουμε σε πιο συμπεριληπτικές πρακτικές.
Μεγαλώνοντας ποια στερεότυπα και περιοριστικές πεποιθήσεις χρειάστηκε να καταρρίψετε;
Μεγάλωσα σε μια μικρή επαρχιακή πόλη σε μια μέση οικογένεια ελεύθερων επαγγελματιών οπότε υπήρχαν οι παραδοσιακοί ρόλοι στην οικογένεια. Είμαστε δυο αδερφές και ένας αδερφός οπότε το προστατευόμενο μέλος όσον αφορά τις οικιακές δουλειές ήταν ο αδερφός μου. Αλλά ποτέ δεν υπήρχε η υποβόσκουσα αντίληψη ότι δεν μπορείς να καταφέρεις πράγματα γιατί είσαι κορίτσι. Υπήρχε το «στρώσε το κρεβάτι σου και στρώσε και το κρεβάτι του αδερφού σου» αλλά δεν μας απαγορευόταν να έχουμε όνειρα, στόχους ή ελευθερίες επειδή ήμασταν κορίτσια. Είμαι τυχερή γιατί οι γονείς μου είχαν μια πολύ ανοιχτή αντίληψη απέναντι στην ζωή την οποία περάσανε και σε μας. Ποτέ δεν έβαλα φραγμούς στον εαυτό μου, ούτε αισθάνθηκα ότι υπήρχαν φραγμοί λόγω φύλου. Ενδεχομένως αν θέλετε να υπήρχαν διαχωριστικές γραμμές μεταξύ περιφέρειας και μεγάλης πόλης. Ήρθα στην Αθήνα να τελειώσω το Λύκειο και να συνεχίσω τις σπουδές μου και στο μυαλό μου κυριαρχούσε η αντίληψη πως πρέπει να θέτεις τον πήχη ψηλά και να προσπαθείς για αυτό. Το μότο που πέρασε στο DNA μας από την οικογένεια μας είναι ότι δεν μπορείς να πετύχεις τίποτα χωρίς σκληρή δουλειά.
Τον τελευταίο ενάμισι χρόνο γινόμαστε μάρτυρες συνεχών γυναικοκτονιών και έμφυλης βίας. Θέλετε να μας μιλήσετε για την γραμμή 15900 αλλά και τα συμβουλευτικά κέντρα και τους για τους ξενώνες που δημιουργήθηκαν για να προσφέρουν καταφύγιο στα θύματα κακοποίησης;
Υπήρξε μια αύξηση των κρουσμάτων έμφυλης βίας η οποία ήταν αναμενόμενη λόγω του εγκλεισμού. Η Γενική Γραμματεία σε συνεργασία με την Τοπική Αυτοδιοίκηση και με το Κέντρο Ερευνών Θεμάτων Ισότητας λειτουργούν 43 συμβουλευτικά κέντρα σε όλη τη χώρα και 19 ξενώνες στους οποίους αυτή τη στιγμή φιλοξενούνται 61 γυναίκες και 68 παιδιά. Την περίοδο του εγκλεισμού τα τηλεφωνήματα στο 15900 σχεδόν διπλασιάστηκαν. Υπάρχει μια μεγάλη αύξηση των περιστατικών βίας καθώς οι γυναίκες κλήθηκαν να περάσουν χρόνο με τον κακοποιητή σύντροφο. Ταυτόχρονα όμως υπάρχει μια μεγαλύτερη αφύπνιση για το ότι υπάρχουν άνθρωποι που μπορούν να βοηθήσουν, δομές στις οποίες μπορείς να απευθυνθείς, συνειδητοποίηση ότι δεν μπορείς να συνεχίσεις να υφίστασαι κακοποιητικές συμπεριφορές και πάνω απ' όλα ότι δεν είσαι μόνη σου. Σε επίπεδο συμβουλευτικής, σε νομικό και ψυχολογικό επίπεδο, σε επίπεδο εργασιακής επανένταξης, εργασιακής συμβουλευτικής έχει δημιουργηθεί ένα ισχυρό δίχτυ ασφαλείας γύρω από αυτές τις γυναίκες .
Η χώρα μας εμφανίζει εξαιρετικά χαμηλούς δείκτες ισότητας. Που οφείλεται αυτό και είναι μια κατάσταση αναστρέψιμη;
Ναι είναι αναστρέψιμη. Ήδη υπάρχουν πληθώρα θετικών αναφορών και από το Ευρωπαικό Ινστιτούτο Ισότητας των Φύλων και από το UN Women αναφορικά με τις πολιτικές που εφαρμόζει η χώρα μας για να προωθήσει τα θέματα ισότητας. Το Ευρωπαικό Ινστιτούτο Ισότητας των Φύλων έκανε πρόσφατα μια παρουσίαση εδώ στην Γενική Γραμματεία για το πως διαμορφώνονται οι δείκτες και έγινε σαφές πως οι περισσότεροι από αυτούς αντλούν δεδομένα από το παρελθόν. Για παράδειγμα οι δείκτες του 2022 καθρεφτίζουν την Ελλάδα του 2018. Συνεπώς τα αποτελέσματα των πολιτικών του 2022 θα φανούν το 2026. Καθημερινά γίνονται σημαντικά βήματα μπροστά. Στον νέο εργασιακό νόμο κυρώθηκε η Σύμβαση Καταπολέμησης της Βίας και της Παρενόχλησης στους χώρους εργασίας. Ταυτόχρονα ελήφθησαν πρωτοβουλίες για την ποσόστωση των γυναικών στα διοικητικά συμβούλια των μεγάλων εισηγμένων εταιρειών, πολιτικές -που θα εξαγγελθούν σύντομα- δημιουργίας χώρων φύλαξης των παιδιών των εργαζομένων σε μεγάλες επιχειρήσεις, οπότε αυτό δημιουργεί ένα πλέγμα νέων πολιτικών. Εμείς εστιάζουμε σε αυτό που κάνουμε σήμερα, ασχέτως αν αυτό καθρεφτίζεται ακόμη στους δείκτες και μας ανταμείβει σε ευρωπαικό επίπεδο.
Πως μπορεί η Γενική Γραμματεία Δημογραφικής και Οικογενειακής Πολιτικής να βοηθήσει στην αλλαγή των πεποιθήσεων;
Έχουμε στενή συνεργασία με το Υπουργείο Παιδείας. Είναι πολύ σημαντικό ότι έχει μπει το μάθημα της Σεξουαλικής Διαπαιδαγώγησης και το μάθημα για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και την Ισότητα των Φύλων στα Εργαστήρια Δεξιοτήτων. Παρακολουθώντας και τις συζητήσεις στο γυμνάσιο της κόρης μου είμαι πολύ αισιόδοξη για την γενιά που έρχεται . Οι πεποιθήσεις αλλάζουν. Όχι εν μια νυκτί, φυσικά. Απαιτείται χρόνος. Γίνεται όμως σοβαρή δουλειά από το Υπουργείο Παιδείας και νομίζω ότι μπορούμε να είμαστε αισιόδοξοι ότι χτίζουμε καλύτερες κοινωνίες.
Τι σημαίνει για εσάς ότι το γυναικείο ζήτημα βρίσκεται στο κέντρο της συζήτησης;
O ίδιος ο Πρωθυπουργός ανέδειξε το ζήτημα σε κεντρικό θέμα της ατζέντας της κυβερνητικής πολιτικής. Και με την ανάδειξη του κινήματος #Metoo στην Ελλάδα και με την καμπάνια «Σπάσε την σιωπή». Ταυτόχρονα δεν ξέρω αν είναι γυναικείο ζήτημα αλλά έχει γίνει παγκοσμίως αποδεκτό ότι καμιά κοινωνία δεν μπορεί να αναπτυχθεί με το ήμισυ του πληθυσμού της. Απαιτείται η αξιοποίηση στο 100% των δυνατοτήτων του πληθυσμού και με απόλυτα οικονομικούς όρους αλλά και με όρους δημοκρατίας . Η ισότητα των φύλων συμπεριλαμβάνεται στους 17 αναπτυξιακούς στόχους των Ηνωμένων Εθνών για την βιώσιμη ανάπτυξη. Οπότε δεν πρόκειται για μια αναβίωση του φεμινιστικού κινήματος αλλά για θέμα οικονομίας και δημοκρατίας.
Ποια είναι η σκέψη που κάνετε τελειώνοντας τη μέρα σας;
Aναρωτιέμαι αν το αποτέλεσμα της δουλειάς που κάνουμε εδώ καταφέρνει να φτάσει και στην τελευταία γυναίκα στο πιο απομακρυσμένο σημείο της χώρας. Αν πράγματι νιώθει κάτι να αλλάζει στην καθημερινότητα της και την ζωή της. Αν όσα κάνουμε εδώ μπορούν να βελτιώσουν την ζωή ενός κοριτσιού που ζει αυτήν τη στιγμή σε μια άκρη της Ελλάδας. Το ρωτώ συχνά σε φίλους και φίλες αυτό. Ανθρώπους που είναι μακριά από την πολιτική και που ανήκουν σε διαφορετικούς επαγγελματικούς χώρους. Με αυτήν την σκέψη ξεκινάω και τελειώνω τη μέρα μου. Εύχομαι και ελπίζω να συμβαίνει.