O αθλητισμός δεν χωρά διακρίσεις

Μετά την εκλογή της στην θέση της πρώτης γυναίκας προέδρου του ΣΕΓΑΣ η Σοφία Σακοράφα μιλά για τις γυναίκες αθλήτριες, το metoo και το όραμα της για τον αθλητισμό.

Τι σημαίνει για εσάς το ότι είστε η πρώτη γυναίκα πρόεδρος του ΣΕΓΑΣ; Είναι οι ομοσπονδίες ανδροκρατούμενες και τι συνεπάγεται αυτό για τις γυναίκες αθλήτριες;

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι πρόκειται για μια ξεχωριστή στιγμή. Οι αθλητικές διοικητικές δομές είναι, πράγματι, σε μεγάλο βαθμό ανδροκρατούμενες, αφού δεν θα μπορούσαν να αποτελούν εξαίρεση σε σχέση με την υπόλοιπη κοινωνία. Η αλήθεια είναι όμως ότι ο ίδιος ο αθλητισμός, από τη φύση του, δεν χωράει διακρίσεις. Στους αγώνες έχει δικαίωμα συμμετοχής, συναγωνισμού, δικαίωσης και διάκρισης κάθε αθλητής ή αθλήτρια, ανεξάρτητα από φυλή, χρώμα, θρησκεία. Η προσωπική μου αθλητική εμπειρία, εξελίχθηκε, εκείνα τα χρόνια, με διοικήσεις σε ομοσπονδία και συλλόγους απολύτως ανδροκρατούμενες. Και όμως, υπήρχαν στελέχη που στήριξαν και ανέδειξαν τον ελληνικό γυναικείο αθλητισμό. Αυτό δείχνει ότι υπάρχουν πολλές παράμετροι που καθορίζουν, τελικά, την εξέλιξη των πραγμάτων. Δεν πρέπει να ξεχνάμε, όμως, ότι έχουμε πολλά παραδείγματα γυναικών που έχουν δοκιμαστεί και έχουν πετύχει σε θέσεις ευθύνης, και στον αθλητισμό.

Αναλάβατε τη θέση της προέδρου του ΣΕΓΑΣ εν μέσω του ελληνικού metoo το οποίο ξεκίνησε από τον αθλητισμό και τις καταγγελίες της Σοφίας Μπεκατώρου. Πως σας έκανε αυτό να αισθάνεστε; Έθεσε ένα μεγαλύτερο βάρος στους ώμους σας σε σχέση με τον ρόλο σας. Τι σκοπεύετε να κάνετε για να αποτρέψετε ανάλογα φαινόμενα;

Για να είμαι ειλικρινής, δεν αισθάνομαι ότι ο σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και της προσωπικότητας ή και ειδικά της γυναίκας, μπορούν να αντιμετωπίζονται ως πρόσθετο βάρος. Αυτά είναι πράγματα δεδομένα και στοιχειώδη. Εξάλλου, το θάρρος της Σοφίας έφερε σε πρώτο πλάνο ένα εξαιρετικά σοβαρό πρόβλημα, αλλά δεν πιστεύω ότι υπάρχει κανείς που μπορεί να πει ότι “έπεσε από τα σύννεφα”. Εξάλλου, πρόκειται για ζήτημα που αφορά όλους τους κοινωνικούς χώρους και όχι μόνο τον αθλητισμό. Με αυτή την έννοια, οι αποκαλύψεις ή η επικαιρότητα δεν αλλάζουν την από πριν διαμορφωμένη στάση όλων των συνειδητοποιημένων ανθρώπων, που συμπυκνώνεται και εξαντλείται σε δύο λέξεις : Καμία ανοχή.

Έχετε βιώσει περιστατικά σεξουαλικής παρενόχλησης σαν νεαρή αθλήτρια;

Δεν ξέρω αν είναι θέμα τύχης, αλλά όχι, δεν αντιμετώπισα τέτοιου είδους συμπεριφορές και πρακτικές. Αυτό, όμως δεν σημαίνει τίποτε. Το πρόβλημα είναι υπαρκτό και, εξάλλου, επεκτείνεται και πέρα από την ευθεία ή την έστω έμμεση επίθεση με σεξουαλικό χαρακτήρα. Ποια γυναίκα δεν έχει αντιμετωπίσει υποτίμηση, λόγω του φύλου της; Η σεξουαλική παρενόχληση είναι μόνο η αιχμή του δόρατος. Υπάρχουν πάρα πολλές εκφράσεις στις κοινωνικές συμπεριφορές που βασίζονται στα πρότυπα και τους παγιωμένους κώδικες μιας ανδροκρατικής ή πατριαρχικής κοινωνίας.

Αν κάποιος παρακολουθήσει την πορεία σας θα δει μια γυναίκα εξαιρετικά μαχητική και ασυμβίβαστη, με το θάρρος να πει τη γνώμη της αλλά και να θέσει τα όρια της όταν δεν συμφωνεί. Τι πιστεύετε πως καλλιέργησε σε εσάς αυτά τα χαρακτηριστικά;

Θα πρέπει να σας πω ότι έχω προσωπικά μία σχετική δυσανεξία σε σχέση με τη φρασεολογία περί προτύπων, που μπορεί να λειτουργεί ως πρόσθετη ψυχολογική πίεση στην πορεία οποιουδήποτε ανθρώπου. Θεωρώ δεδομένο ότι το οικογενειακό μας περιβάλλον έχει τη μεγαλύτερη συμμετοχή στη διαμόρφωση της προσωπικότητάς μας. Όμως, η αλήθεια είναι ότι ο αθλητισμός συνεπάγεται ένα συγκεκριμένο τρόπο ζωής, που διαμορφώνει και ένα συγκεκριμένο τρόπο σκέψης. Η ενασχόληση με τον αθλητισμό είναι ένα ξεχωριστό βίωμα, που αναπόφευκτα επηρεάζει, για να μην πω καθορίζει, την προσωπικότητα. Η αφοσίωση στην προσπάθεια, η επιμονή στον αγώνα να ξεπερνάς κάθε φορά τον εαυτό σου είναι αναπόφευκτες σφραγίδες στη ζωή κάθε αθλητή, και όχι μόνο στο επίπεδο του πρωταθλητισμού. Από το άλλο μέρος, είναι και τα συναισθήματα συναδέλφωσης και αλληλεγγύης μεταξύ των αθλητών, που αποτελούν ζωντανές και υπαρκτές αθλητικές αξίες, οι οποίες, μάλιστα, δεν υποχωρούν ούτε μπροστά στη διεκδίκηση της νίκης μέσα στον αγώνα.

Είναι οι γυναίκες καλύτερες ηγέτες και γιατί; Εσείς ποιο μοντέλο ηγεσίας επιθυμείτε να εφαρμόσετε σαν πολιτικός αλλά και σαν πρόεδρος του ΣΕΓΑΣ;

Έχουμε πολλά παραδείγματα στην ιστορία, και ιδίως στην πολιτική, όπου γυναίκες ανέλαβαν ηγετικές θέσεις και λειτούργησαν με βάση τον καθιερωμένο τρόπο, ανταγωνιζόμενες τους άνδρες με βάση τα κριτήρια που αυτοί είχαν διαμορφώσει, επιδεικνύοντας κάποιες φορές μεγαλύτερο αυταρχισμό, "αποφασιστικότητα” ή “αποτελεσματικότητα”, όπως αυτές καθορίζονται με βάση τα ανδροκρατικά πρότυπα. Λένε πολλές φορές, για παράδειγμα, τι είχε να ζηλέψει η Μάργκαρετ Θάτσερ, η Γκόλντα Μέιρ, ή η Ίντιρα Γκάντι, από έναν άντρα ; Η φάση που βρίσκεται ο ελληνικός αθλητισμός απαιτεί ομόθυμη και συλλογική προσπάθεια, αν θέλουμε να έχει πιθανότητες για ένα καλύτερο αύριο. Χρειάζεται ενωμένες και ενεργές όλες τις υγιείς δυνάμεις του χώρου, γιατί αλλιώς δεν είναι δυνατόν να γίνουν οι αναγκαίες υπερβάσεις.

Στην πολιτική έχετε βιώσει διάκριση και αμφισβήτηση λόγω φύλου;

Τέτοια περιστατικά είναι αναπόφευκτα, αλλά πρέπει να ομολογήσω ότι στη δική μου περίπτωση ήταν πραγματικά μεμονωμένα. Δεν θα έλεγα, λοιπόν, ότι αντιμετώπισα συνολικά ένα τέτοιο κλίμα αντιμετώπισης. Πάντως, πιστεύω ότι έχει πάντα μεγάλη σημασία και ο τρόπος που αντιδρούμε εμείς οι ίδιες σε τέτοιες συμπεριφορές, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι έχουν και οι γυναίκες ευθύνη για την επανάληψη ή τη διαιώνιση παρόμοιων συμπεριφορών.

Είστε υπέρ των ποσοστώσεων στα ψηφοδέλτια όσον αφορά την γυναικεία συμμετοχή στην πολιτική; Σε μια ομιλία της η Άννα Διαμαντοπούλου εξηγούσε πως οι σκανδιναβικές χώρες έχουν αναθεωρήσει και πως ίσως και να βλάπτει στην εκπροσώπηση των γυναικών.

Τέτοιου είδους μέτρα, υποτίθεται ότι προσπαθούν να αποκαταστήσουν την ισορροπία της εκπροσώπησης των φύλων. Πρέπει πάντα να έχουμε στο νου μας ότι είναι απλώς τεχνικά μέτρα, που δεν αντιμετωπίζουν το πρόβλημα της διάκρισης στην ουσία και στη βάση του. Από αυτήν την άποψη, μπορεί κάποιος να πει ότι προσφέρουν απλώς ένα άλλοθι και λειτουργούν εντέλει υπέρ της διαιώνισης της διάκρισης. Από το άλλο μέρος, ως τεχνικά επεμβατικά μέτρα, δεν μπορεί κανείς να αμφισβητήσει ότι σε συγκεκριμένες περιπτώσεις έχουν λειτουργήσει και αρνητικά ως προς τη γνησιότητα αλλά και την αξιοκρατία της εκπροσώπησης.

Επικρατεί μισογυνισμός στην ελληνική Βουλή; Η Εύα Καιλή έχει δεχτεί λεκτική σεξιστική επίθεση στην Βουλή ενώ στα τέλη Μαίου υπήρξε ανάλογο περιστατικό εναντίον της Θεοδώρας Τζάκρη.

Νομίζω ότι το να μιλάμε για μισογυνισμό είναι μάλλον υπερβολικό. Πιστεύω ότι η γυναίκα έχει κατακτήσει ένα επίπεδο σεβασμού και μέσα στην Ελληνική Βουλή. Αυτό δεν σημαίνει ότι η Βουλή αποτελεί μία νησίδα, μία όαση μέσα στο γενική ανδροκρατική νοοτροπία που υπάρχει σε όλη την κοινωνία. Δυστυχώς, έχουν συμβεί και τέτοια περιστατικά, τα οποία πιστεύω ότι στην πραγματικότητα χαρακτηρίζουν κυρίως τους αυτουργούς τους, οι οποίοι απλώς πλήττουν τη δική τους, πρώτα απ’ όλα, αξιοπρέπεια.

Όσο κυριαρχούν τα πατριαρχικά πρότυπα στις κοινωνίες, και δημιουργούν τις αντίστοιχες συμπεριφορές, ο αγώνας για τα δικαιώματα των γυναικών δεν πρόκειται να πάψει.

Τι σημαίνει για εσάς ο φεμινισμός και πως βλέπετε να εξελίσσεται το γυναικείο ζήτημα;

Όσο κυριαρχούν τα πατριαρχικά πρότυπα στις κοινωνίες, και δημιουργούν τις αντίστοιχες συμπεριφορές, ο αγώνας για τα δικαιώματα των γυναικών δεν πρόκειται να πάψει. Πιστεύω ότι στον τομέα αυτό υπάρχει πραγματικά μία πρόοδος, ίσως όχι όσο θα έπρεπε ή θα θέλαμε. Όμως, υπάρχει μία μεγαλύτερη συνειδητοποίηση σε όλο και περισσότερο κόσμο, ακόμα και μεταξύ του ανδρικού πληθυσμού. Υπάρχουν πολλά που πρέπει να γίνουν αλλά πιστεύω ότι είμαστε σε καλύτερο σημείο σε σχέση με κάποια χρόνια πριν.

Πως μπορούν οι γυναίκες βουλευτές να βοηθήσουν στην εξάλειψη των διακρίσεων φύλου στην εργασία;

Εδώ θίγετε ένα πραγματικά κρίσιμο θέμα. Όμως δεν πιστεύω ότι η διαχείρισή του αφορά μόνο τις γυναίκες βουλευτές. Η εξάλειψη των διακρίσεων και στην εργασία και στις αμοιβές είναι ένα χαρακτηριστικό ζήτημα που αποτυπώνει τη συνολική πολιτική αντίληψη για την αντιμετώπιση των πραγμάτων. Αν η όλη πολιτική σου στάση αποδέχεται ή και στηρίζει τις όποιες διακρίσεις, δεν πρόκειται να αντιμετωπίσεις ουσιαστικά τέτοια θέματα ούτε θα αναλάβεις πρωτοβουλίες για αυτά. Στην καλύτερη περίπτωση, θα τα υποστηρίζεις φραστικά και μόνο, και ανώδυνα, μόνο για το φαίνεσθαι.

Ποια είναι η θέση σας σε σχέση με την συνεπιμέλεια;

Μα, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι και εγώ και το κόμμα μας, το ΜέΡΑ25 είμαστε αντίθετοι. Η κοινωνική πραγματικότητα δεν αφήνει περιθώρια για τέτοιου είδους ανελαστικούς κανόνες. Αν ο νόμος δεν αφήνει περιθώρια για κρίση κατά περίπτωση είναι δεδομένο ότι θα δημιουργήσει και αδικίες και σοβαρά προβλήματα στην κοινωνία. Εδώ έχουμε μία πρωτοφανή οπισθοδρόμηση και τα κίνητρα για την εμμονή στη θέσπισή της είναι για μένα ακατανόητα. Να μην ξεχνάμε ότι για αυτό το θέμα υπήρξαν ειλικρινείς και βάσιμες διαφοροποιήσεις και μέσα στην κυβερνητική κοινοβουλευτική ομάδα, παρά την κυριαρχία της κομματικής πειθαρχίας στη λειτουργία της Βουλής. Αναφέρομαι, βέβαια, στις περιπτώσεις της κυρίας Γιαννάκου και της κυρίας Κεφαλογιάννη, που δέχθηκαν μάλιστα και απαράδεκτα σχόλια, για τη στάση τους αυτή.

Ποια είναι τα κύρια προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες αθλήτριες σήμερα;

Το βασικό πρόβλημα είναι το έλλειμμα στη στήριξη της αθλητικής τους δράσης, και ιδίως το έλλειμμα σε εγκαταστάσεις και υποδομές. Είναι και οι αθλήτριες θύματα της παρατεταμένης κρίσης που διέρχεται ο ελληνικός αθλητισμός, από την επομένη των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004 και μέχρι σήμερα. Για την κρίση αυτή, δεν είναι άμοιρη ευθυνών η υποτίμηση εκ μέρους της ελληνικής Πολιτείας, που εκφράζεται και με την υποχρηματοδότηση, πράγματα που επιδεινώθηκαν και από τα διαβόητα μνημόνια.

Έχετε σχέδια και παρεμβάσεις θεσμικές σε σχέση με την εναρμόνιση σταδιοδρομίας και προσωπικής ζωής ;

Στον γυναικείο αθλητισμό υπάρχει ένα βασικό ζήτημα, που αφορά στον συνδυασμό της αθλητικής δραστηριότητας με τις υποχρεώσεις, στις οποίες αγωνίζεται να αντεπεξέλθει κάθε γυναίκα, στην καθημερινή της ζωή. Καταστάσεις που οξύνονται ακόμη περισσότερο όταν έχει δική της οικογένεια, πόσο μάλλον αν γίνει και μητέρα. Έχουμε ένα πλαίσιο προτάσεων, που αφορά τόσο σε νομοθετικές παρεμβάσεις, αναγκαίες σε αυτήν την κατεύθυνση, όσο και σε πρακτικές αντιμετώπισης αυτών των προβλημάτων με μηχανισμούς και μεθόδους κοινωνικής στήριξης.

H Σοφία Σακοράφα με αθλήτριες του στίβου στα Χανιά

Ποιο είναι το όραμα σας για τις γυναίκες στον αθλητισμό;

Θα μου επιτρέψετε να πω ότι το αθλητικό γίγνεσθαι έχει ανάγκες που μόνο συνολικά μπορούν να αντιμετωπισθούν. Οι τρεις πυλώνες του είναι ο σχολικός αθλητισμός, ο μαζικός αθλητισμός και, κατόπιν ο πρωταθλητισμός. Η βάση είναι ο σχολικός αθλητισμός, αναγκαίος από μικρή ηλικία, για τη διαδικασία της κοινωνικοποίησης και για τη συγκρότηση της προσωπικότητας. Αυτό σημαίνει κατ’ αρχήν ότι οι σχολικές μονάδες πρέπει να παρέχουν τις αντίστοιχες δυνατότητες υποδοχής των αθλητικών δραστηριοτήτων. Είναι επίσης πολύ βασικό να κατακτήσει την ισότιμη θέση που της αξίζει η Φυσική Αγωγή και να μην θεωρείται πάρεργο, στο πλαίσιο της γενικής υποτίμησης της αθλητικής δραστηριότητας. Ακόμα και ο σχεδιασμός για τα αθλητικά σχολεία έχει αποδυναμωθεί, έχει ουσιαστικά ακυρωθεί στην πράξη. Στον μαζικό αθλητισμό είναι επίσης αναγκαία η διαμόρφωση και διάθεση στην κοινωνία των αναγκαίων χώρων και υποδομών, όχι κατ’ ανάγκη γήπεδα ή στάδια. Μιλάμε και για άλση, πλατείες, κοινόχρηστους χώρους, με διαμόρφωση που να παρέχει τις αντίστοιχες δυνατότητες. Όσον αφορά το επίπεδο του πρωταθλητισμού, είμαστε δυστυχώς σε φάση που πρέπει να υπάρξει συνολικός επανασχεδιασμός, για να καλυφθούν οι βασικές ανάγκες σε εγκαταστάσεις και υποδομές και να στηριχθούν οι αθλητές και αθλήτριες. Συνολικά, θα έλεγα, ότι το όραμά μας είναι να επανακτήσει ο αθλητισμός τη θέση που του αξίζει στην ελληνική κοινωνική ζωή.

Μπορεί το skate να αλλάξει τη ζωή των κοριτσιών;

Πώς ένας Αυστραλός έφερε το skate στο Αφγανιστάν και πως η πρωτότυπη μη κυβερνητική οργάνωση που δημιούργησε άλλαξε την ζωή των παιδιών και των εφήβων εκεί. Από την Λουκία Λυκίδη

Αφγανές με παραδοσιακές στολές την Go Skateboarding Day στην Καμπούλ το 2011

To σκέιτ του επιταχύνει επιδέξια. Κάθε σκαλί, κατηφόρα ή ράμπα γίνεται η ευκαιρία για τις συνηθισμένες του φιγούρες. Είναι η πρώτη βόλτα του Όλιβερ Πέρκοβιτς στους δρόμους της Καμπούλ. Είναι 2007, έχει φτάσει εδώ λίγες μέρες πριν ακολουθώντας το κορίτσι του που δουλεύει σε μια ανθρωπιστική οργάνωση, ψάχνει για δουλειά και ο δρόμος του τον βγάζει στο συντριβάνι Mekroyan, μια τσιμεντένια κατασκευή που βρίσκεται στο σημείο από την εποχή της ρωσικής κυριαρχίας. Παρά το ότι είναι μέρα σχολείου, στην κεντρική αγορά της Καμπούλ, ο Όλιβερ παρατηρεί πολλά παιδιά να πουλούν την πραμάτεια τους στο δρόμο ή να δουλεύουν στα εργαστήρια ή τα καταστήματα των πολυσύχναστων δρόμων. Μερικά από αυτά μόλις τον βλέπουν τον πλησιάζουν και να του ζητούν να ανέβουν στο σκέιτ του. Μετά από λίγο έρχονται και άλλα και τελικά ο Όλιβερ καταλήγει περικυκλωμένος από ένα λιλιπούτειο πλήθος γεμάτο ενθουσιασμό και ερωτήσεις. «Όλα τα παιδιά ήθελαν να κάνουν. Ακόμη και τα κορίτσια. Αυτό με έβαλε σε σκέψεις γιατί γενικά στο Αφγανιστάν δεν έβλεπες κορίτσια να ασχολούνται με τα σπορ. Ϊσως τελικά αυτή είναι μια ευκαιρία να το κάνουν, σκέφτηκα» είχε πει σε συνέντευξη του.

Κάπως έτσι από μια συνηθισμένη βόλτα προέκυψε αυτό που εφτά χρόνια μετά –σήμερα- θα γινόταν η μη κυβερνητική οργάνωση που θα δημιουργούσε ένα πάρκο 1750 τετραγωνικών μέτρων στο κέντρο της Καμπούλ με υπερσύγχρονες εγκαταστάσεις και αίθουσες που στεγάζουν εκπαιδευτικά προγράμματα και προγράμματα δημιουργικής απασχόλησης. Μια μικρή κοινότητα που ακούει στο όνομα Skateistan και προφυλάσσει εκατοντάδες παιδιά από τους κινδύνους των δρόμων της Καμπούλ αλλά και από τις δυσκολίες της ζωής στο ταραγμένο Αφγανιστάν. Την εκμετάλλευση, την παιδική εργασία, την κακοποίηση, τον αναλφαβητισμό και την φτώχεια «Πολλά από αυτά τα παιδιά μέχρι τα οχτώ έχουν ζήσει περισσότερα απ’ όσα οι περισσότεροι άνθρωποι σε όλοι τους την ζωή. Παιδιά έχουν βγει στον δρόμο από γονείς εθισμένους στα ναρκωτικά» λέει ο Όλιβερ. Το 2007, που έφτασε εκείνος ο μισός πληθυσμός της χώρας ήταν παιδιά και έφηβοι κάτω των 16 ενώ το 70% του πληθυσμού νέοι κάτω των 25. Είχε υπολογιστεί πως γύρω στα 7000 παιδιά κυκλοφορούσαν στο δρόμο μόνα τους.

Σανίδες σωτηρίας

Xάρη στην πρωτότυπη ιδέα του ορκισμένου σκέιτερ Πέρκοβιτς, σταδιακά και μεθοδικά, οι μουντοί δρόμοι της Καμπούλ με τα μισογκρεμισμένα κτίρια και τους σκονισμένους χωματόδρομους άρχισαν να γεμίζουν παιδικές γέλια, επιφωνήματα ενθουσιασμού, επιγονατίδες και φλούο χρώματα σε κράνη και σανίδες. Στην αρχή ήταν ο Όλι βερ και η τότε σύντροφος του που με τα τρία skateboard που είχαν φέρει μαζί τους μάθαιναν στα παιδιά που ενδιαφέρονταν πώς να κάνουν skate. Σε λίγους μήνες μια πρώτη γενιά ντόπιων δασκάλων -οι περισσότεροι δεν ήταν πάνω από 16- άρχισαν να διδάσκουν στους μικρότερους αλλά και να προσκαλούν παιδιά που γνώριζαν ή συναντούσαν τυχαία να δουλεύουν στους δρόμους να μπουν στην παρέα του skateistan. Φυσικά το skate ήταν μόνο η αφορμή. Έρχονταν για το skate, έμεναν για την εκπαίδευση, την ζωγραφική, το θέατρο. Και το πιο σημαντικό μένουν μακριά από τον δρόμο. Σύντομα τα αυτοσχέδια skate park του αστικού τοπίου της Καμπούλ –σκαλιά, ράμπες, κατηφόρες και όποια άλλη λεπτομέρεια του αστικού τοπίου μπορεί να προκαλέσει ενθουσιασμό σε έναν skater το 2010 αντικαταστάθηκε από ένα skate park υψηλών προδιαγραφών. Δίπλα αίθουσες με θρανία και γραφική ύλη στεγάζουν τα εκπαιδευτικά προγράμματα Back to School αλλά και τις ώρες της δημιουργικής απασχόλησης.

H Χανιφά

Η 14χρονη Χανιφά, είναι μια από τις πιο ταλαντούχες skater του προγράμματος και πρωταγωνίστρια του βραβευμένου ντοκιμαντέρ Four Wheels and a Board. Πριν μάθει για το Skateistan η Χανιφά πουλούσε τσάι στο Zarnigar Park. «Όσο ήμουν στο δρόμο συνάντησα ένα κορίτσι, την Ζάχρα και μου μίλησε για αυτό. Από την στιγμή που ήρθα εδώ η ζωή μου άλλαξε προς το καλύτερο. Κανείς δεν θα με κακοποιεί πια στον δρόμο». Η Χανιφά σήμερα όχι μόνο κάνει απίστευτες φιγούρες, όχι μόνο έχει μετατραπεί σε μια ταλαντούχα δασκάλα του σκέιτ και παράδειγμα για τις μικρότερες μαθήτριες της αλλά παρακολουθεί και αυτή τα προγράμματα Back to School ώστε να επιστρέψει σύντομα στο δημόσιο σχολείο.«Νιώθω ωραία που διδάσκω τα παιδιά. Όταν με φωνάζουν κυρία νιώθω μεγάλη χαρά». Όταν μεγαλώσει θέλει να γίνει δασκάλα ή γιατρός. «Με τον πρώτο μου μισθό θέλω να κάνω δώρο στην μητέρα μου ένα ταξίδι στην Μέκκα. Ονειρεύεται να το κάνει όλη της την ζωή».

Απελευθέρωση σε τέσσερις τροχούς

Αν και στο συντριβάνι του Mekroyan καθημερινά περνούν τις μέρες τους αγόρια και κορίτσια όλων των ηλικιών, το σκέιτ αποδείχτηκε για τις δεύτερες ένα φοβερό μέσο για να ενισχύσει την παρουσία τους στην κοινωνία και να τις συνδέσει με την μάθηση. Ένα μέσο κοριτσίστικης απελευθέρωσης που έκανε αγόρια και κορίτσια να σταθούν ως ίσος προς ίσο πάνω στην ράμπα και που δημιούργησε νέες συνειδήσεις. Και όλα αυτά σε μια κοινωνία που οι γυναίκες κυκλοφορούν καλυμμένες, δεν έχουν πρόσβαση στην εκπαίδευση και δεν μπορούν να συμμετέχουν σε σπορ. Τα λόγια της δεκάχρονης Φαρανά είναι χαρακτηριστικά. «Είχαμε έναν γείτονα που πήγαινε σχολείο. Μου άρεσε πολύ και έτσι εγώ και η μητέρα μου του ζητήσαμε να γράψει και εμένα. Το πρόβλημα μου είναι ότι ο αδερφός μου δεν με αφήνει να πηγαίνω στα μαθήματα ή να φοράω παντελόνια. Η μητέρα μου προσπαθεί να τον πείσει ότι είναι σημαντικό να μορφωθώ. Όλοι οι γονείς πρέπει να αφήνουν τα παιδιά τους να πηγαίνουν στο σχολείο για να μπορέσουν να κάνουν κάτι καλύτερο για το μέλλον τους. Τα κορίτσια μπορούν να κάνουν ό,τι και τα αγόρια. Δεν έχουν τίποτε λιγότερο».

Καμπούλ 2011 Go Skateboarding Day

24 ώρες στην ζωή της Φαρανά

Η ισότητα όμως δεν είναι το νούμερο ένα πρόβλημα για ένα κορίτσι όπως η Φαρανά που ζει στην Καμπούλ. Στην πραγματικότητα είναι απόλυτα ίση με τα αγόρια συμπατριώτες της μπροστά στην φτώχεια και την κοινωνική αναταραχή που έχουν να αντιμετωπίσουν. Στην περίπτωση της Φαρανά, από τότε που πέθανε ο πατέρας της αυτή και ο αδερφός της αναγκάζονται να βοηθούν την μητέρα της να φτιάχνει ψωμί και να το πουλά για να επιβιώσει. «Μου λείπει ο πατέρας μου. Όσο ζούσε είχαμε ότι χρειαζόμαστε. Ρούχα, βιβλία. Δεν μας έλειπε τίποτα» λέει. Το εικοσιτετράωρο της Φαρανά είναι το τυπικό εικοσιτετράωρο κάθε κοριτσιού στο Skateistan. To πρωί ξυπνά πολύ νωρίς για να βοηθήσει την μητέρα της να ζυμώσουν, πηγαίνει στο σχολείο και μετά άλλες μέρες πηγαίνει για skate στις εγκαταστάσεις του Skateistan ή μένει σπίτι να φροντίσει τα μικρότερα αδέρφια της, να βγάλει νερό από το πηγάδι και να κάνει τα μαθήματα της. «Η καλύτερη μέρα της ζωής μου ήταν η πρώτη μέρα που πήγα στο Skateistan. Δεν ήξερα ούτε πως να σταθώ πάνω στο skate αλλά μας έμαθαν. Από τότε κάθε Κυριακή πηγαίνω στα μαθήματα του skate και την Τρίτη στα δημιουργικά εργαστήρια. Εκεί ζωγραφίζουμε, κάνουμε θέατρο μελετάμε το Κοράνι».

Το Skateistan γρήγορα εξελίχθηκε σε μια πολύ δεμένη κοινότητα. Τον Σεπτέμβριο του 2012 όμως θα δεχόταν έναν πολύ γερό πλήγμα όταν τέσσερα μέλη του θα έχαναν την ζωή τους στην επίθεση αυτοκτονίας στο σημείο που είχε την βάση της η Διεθνής Δύναμη Ασφαλείας του ΝΑΤΟ. Ήταν παιδιά που σύχναζαν έξω από την βάσης και πουλούσαν μικρά διακοσμητικά, κασκόλ και τσίχλες στο προσωπικό. Ο 14χρονος που έκανε την αποστολή αυτοκτονίας παρίστανε ότι είναι ένας από αυτούς. Το συμβάν φυσικά και δεν ήταν ασυνήθιστο για το σπαρασσόμενο Αφγανιστάν. Σύμφωνα με στοιχεία για από την αρχή του 2010 μέχρι το τέλος του 2011 περισσότερα από 1800 παιδιά είχαν σκοτωθεί σε τέτοιου είδους περιστατικά.

Μέσα σε μόλις λίγες ώρες τα πρόσωπα των παιδιών που χάθηκαν είχαν κατακλύσει τα social media. O Ναουάμπ, 17, η Χορσίντ, 14, ο Μοχάμεντ Ιζά, 13, και η Παρβάνα, 8, ήταν όλοι θαμώνες του Skateistan. Ένας από τους εθελοντές που δούλευαν μαζί τους έγραψε για την Χορσίντ. «Ήξερε τί ήθελε από την ζωή και δεν φοβόταν να πολεμήσει γι’ αυτό παρά το γεγονός ότι είχε τόσες έγνοιες και θλίψη που κανένα παιδί δεν θα έπρεπε ποτέ να έχει».

Skater στην Καμπότζη

Αυτό είναι που προσπαθεί να κάνει το Skateistan να δώσει στα παιδιά και τους εφήβους του Αφγανιστάν την δυνατότητα να ζουν την ηλικία τους αλλά και να καλυτερεύουν την ζωή τους. Τον Σεπτέμβριο του 2012 επέκτειναν τις δραστηριότητες τους και στην Καμπότζη με ένα ανάλογο skate park καθώς και εκπαιδευτικά προγράμματα. Καθιέρωσαν την 21η Ιουνίου σαν Go Skateboarding Day κάνοντας την δράση τους γνωστή παγκοσμίως και γιόρτασαν την Ημέρα της Γυναίκας αλλά και την Ημέρα Ειρήνης κατακλύζοντας τους δρόμους του Αφγανιστάν και της Καμπότζης με τα σκέιτ τους . Oι ιστορίες και οι επιτυχίες του Skateistan συνεπήραν το κοινό στο TEDxKabul ενώ μια πιο λεπτομερής καταγραφή έγινε στο βιβλίο Skateistan: The Tale of Skateboarding in Afghanistan που βραβεύτηκε με την διάκριση Innovation through Sport στο Beyond Sport forum του Λονδίνου. Το εγχείρημα του Skateistan αποδεικνύει καθημερινά πόσα πολλά πράγματα μπορούν να επιτευχθούν πάνω σε μια ράμπα. Ελευθερία, ισότητα, αυτοπεποίθηση, μόρφωση. Και για να χρησιμοποιήσουμε τα λόγια της Χανιφά. «Μου αρέσει πάντα να πηγαίνω πολύ ψηλά στην ράμπα. Όταν είμαι πάνω εκεί νιώθω ελεύθερη, σαν να πετάω».

Το άρθρο αυτό δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Marie Claire τον Μάρτιο του 2014

Γυναικοκτονία, τι λέει ο Νόμος

Ας το πούμε με το όνομα του. Δεν είναι έγκλημα πάθους. Είναι γυναικοκτονία. Η δικηγόρος Αναστασία Γκόνη Καραμπότσου εξηγεί τον όρο αλλά και την ουσία του. Από την Λουκία Λυκίδη.

Για το έγκλημα στα Γλυκά Νερά, για το αποτρόπαιο τέλος της Καρολάιν, για τη γυναικοκτονία εις βάρος της έχουν γραφτεί πολλά, σχεδόν όλα. Και όσα περισσότερα και να γραφτούν μάλλον δεν θα είναι αρκετά. Ποτέ δεν θα είναι. Μέχρι να πάψει να μεγαλώνει η λίστα με τα ονόματα των γυναικών που έφυγαν βίαια και άδικα από τα χέρια των εξουσιαστικών, βίαιων συζύγων τους. Τα περιστατικά που θυμηθήκαμε με αφορμή τον χαμό της Καρολάιν είναι πολλά. Από την Παναγιώτα Μαζαράκη που δολοφονήθηκε τον Σεπτέμβριο του 2008, μέχρι την 50χρονη γυναίκα στην Μακρακώμη και την 44χρονη γυναίκα στην Μάνη το 2020, όλες θύματα των δολοφόνων συζύγων τους.

Ήταν και κάτι άλλο όμως που μας θύμισε η ιστορία της Καρολάιν. Ο γάμος της και η μητρότητα σε τόσο νεαρή ηλικία, η αποχή της από το Πανεπιστήμιο, η χειριστική, άνιση, εξουσιαστική σχεση με τον σύζυγο-δολοφόνο της. Μας θύμισε όλα αυτά που πρέπει να δείχνουμε (και όχι απλώς να λέμε) στις κόρες μας. Την δύναμη και την αυτοπεποίθηση που πρέπει να τους εμφυσήσουμε. Τα πρότυπα που πρέπει να προβάλλουμε. Τα πρότυπα που πρέπει να γίνουμε εμείς οι ίδιες.

Αν μπορούμε να κρατήσουμε κάτι από όλα αυτά που ακούστηκαν και γράφτηκαν αυτές τις μέρες ας είναι αυτό. Το πόσο έντονα, μαζικά και ανοιχτά μπορέσαμε να πούμε επιτέλους την δολοφονία, γυναικοκτονία. Το έγκλημα «πάθους», έγκλημα έμφυλης βίας. Πριν κάποια χρόνια όσοι χρησιμοποιούσαν αυτούς τους όρους ήταν κάποιοι λίγοι “γραφικοί”, σήμερα όμως αυτές οι λέξεις ευτυχώς έχουν βρει τον δρόμο τους ακόμη και στις σελίδες -έντυπες ή ηλεκτρονικές- των κυρίαρχων μίντια. Το έγραφε χαρακτηριστικά και ένα από τα πλακάτ τις χθεσινής διαμαρτυρίας στο Σύνταγμα για τον φόνο της Καρολάιν. «Πες το με το όνομα του. Γυναικοκτονία». Το Generation Woman μίλησε με την δικηγόρο Αναστασία Γκόνη Καραμπότσου για τον όρο, για την συζήτηση γύρω από αυτόν αλλά και την ουσία του εγκλήματος της γυναικοκτονίας.

Ποιες είναι οι σκέψεις σας για το έγκλημα στα Γλυκά Νερά;

Δυστυχώς επιβεβαιώθηκε το χειρότερο σενάριο. Η εκδοχή που έκανε το στομάχι μας να σφίγγεται. Η δολοφονία της Καρολάιν ήταν μια ακόμη γυναικοκτονία, η οποία τελέστηκε μέσα στο ίδιο της το σπίτι, από έναν άνδρα που αγαπούσε και εμπιστευόταν.

Γιατί γυναικοκτονία και όχι ανθρωποκτονία;

Γυναικοκτονία είναι η δολοφονία γυναικών, νεαρών κοριτσιών και θηλυκών βρεφών για λόγους που συνδέονται με το φύλο τους. Δηλαδή, δολοφονίες των οποίων το κίνητρο είναι το μίσος απέναντι στις γυναίκες, το αίσθημα ιδιοκτησίας που θεωρούν πως έχουν οι άνδρες απέναντι στις ζωές των γυναικών. Ο όρος γυναικοκτονία, «femicide» στην αγγλόφωνη βιβλιογραφία, άρχισε να καθιερώνεται στη φεμινιστική θεωρία στα τέλη του προηγούμενου αιώνα ακριβώς για να αναδείξει τα ιδιαίτερα, τα έμφυλα χαρακτηριστικά του εγκλήματος. Πλέον έχει επικρατήσει διεθνώς.Φυσικά δεν είναι όλες οι ανθρωποκτονίες με θύματα γυναίκες γυναικοκτονίες. Η δολοφονία μιας γυναίκας κατά τη διάρκεια μιας ληστείας, μιας «τυφλής» επίθεσης σε βάρος μέρους του πληθυσμού ή ενός τροχαίου ατυχήματος, περιπτώσεις, δηλαδή, στις οποίες το φύλο του θύματος ήταν «τυχαίο» δεν ανήκουν στην κατηγορία των γυναικοκτονιών.

Πως εξηγείται η άρνηση να υιοθετηθεί o όρος;

Η κριτική που δέχεται ο όρος στην Ελλάδα εμφανίζει, λίγο-πολύ, τα χαρακτηριστικά της κριτικής που έλαβε σε παγκόσμιο επίπεδο. Σε ένα βαθμό πηγάζει από άγνοια των ιδιαίτερων στοιχείων του φαινομένου αλλά συνδέεται κυρίως με μια ευρύτερη αντίσταση στις διεκδικήσεις του φεμινιστικού κινήματος τα τελευταία χρόνια. Λαμβάνοντας κιόλας υπόψη ότι η κριτική διατυπώνεται κυρίως από εκπροσώπους της άκρας δεξιάς με επιχειρήματα σαθρά, χωρίς επιστημονική τεκμηρίωση. Στην περίπτωση του εγκλήματος των Γλυκών Νερών από τα στοιχεία που έχουν δοθεί στη δημοσιότητα σαφέστατα πρόκειται για μια ακόμη γυναικοκτονία. Διεπράχθη από τον σύζυγο του θύματος όταν συνειδητοποίησε πως η Καρολάιν έχει πάρει την απόφαση να φύγει και να διακόψει τη σχέση τους. Δυστυχώς, πρόκειται για την περίπτωση που συναντάμε συχνότερα σε διεθνές επίπεδο, δηλαδή ο δράστης να είναι ο σύντροφος ή σύζυγος (νυν ή πρώην) ο οποίος διαπράττει το έγκλημα όταν αντιλαμβάνεται πως η απειλείται η εγκαθιδρυμένη σχέση εξουσίας εντός της οποίας έχει εγκλωβίσει το θύμα. Πρόκειται για την απόλυτη εκμηδένιση της θηλυκής ύπαρξης, για την υλοποίηση του «ή θα είσαι δικιά μου ή δε θα υπάρχεις».

Υπάρχει ένα προφίλ θύματος και θύτη στις γυναικοκτονίες;

Πολύ συχνά όταν τόσο αποτρόπαια εγκλήματα απασχολούν την κοινωνία και τα βλέπουμε να γίνεται μια προσπάθεια συγκρότησης ενός προφίλ τόσο για τον δράστη όσο και για το θύμα. Η συζήτηση αυτή, πέρα του ότι είναι εντελώς αντιεπιστημονική και παρωχημένη, θεωρώ πως αποπροσανατολίζει πλήρως δημιουργώντας υποψήφιους δράστες και εν δυνάμει θύματα, συνήθως αξιοποιώντας στερεότυπα. Αυτό αποδείχθηκε περίτρανα και σε αυτή την υπόθεση. Ο δράστης ήταν ημεδαπός, ανώτατης εκπαίδευσης, υψηλής κοινωνικής και οικονομικής θέσης, με προσεγμένη εξωτερική εμφάνιση. Ένα «καλό παιδί», υπεράνω κάθε υποψίας. Κάθε άλλο, δηλαδή, από το προφίλ του δράστη έμφυλων εγκλημάτων που προσπαθούν να συγκροτήσουν τα ΜΜΕ. Είναι σαφές πως οι βαθιά ριζωμένες στην κοινωνία πατριαρχικές αντιλήψεις, η τοξική αρρενωπότητα, καθιστούν τη γυναικεία ζωή ως «αφαιρέσιμη», ως λιγότερο άξια. Οι αντιλήψεις αυτές διαπερνούν την κοινωνία μας ακόμη και σήμερα και την διαπερνούν οριζόντια, ανεξαρτήτως καταγωγής και κοινωνικοοικονομικής θέσης.

Τι πρέπει να γίνει για την καταπολέμηση του φαινομένου;

Η κατοχύρωση του όρου σε νομικό επίπεδο αποτελεί σίγουρα ένα πρώτο βήμα. Κυρίως επειδή θα αναγνωριστεί από την πολιτεία, θα πυροδοτήσει τον αντίστοιχο επιστημονικό και δημόσιο διάλογο, θα οδηγήσει σε σχετικές επιστημονικές έρευνες. Η νομοθεσία όμως, είναι μόνο ένα από τα αναγκαία βήματα.

Το σημαντικότερο είναι να υπάρξουν άμεσα μέτρα κοινωνικής πρόνοιας που θα στηρίζουν τις γυναίκες που βιώνουν κάποια μορφή έμφυλης βίας. Με τη δημιουργία και επαρκή στελέχωση Συμβουλευτικών Κέντρων και Ξενώνων φιλοξενίας σε κάθε Δήμο και γειτονιά, με την παροχή δωρεάν ψυχολογικής και νομικής υποστήριξης, τη θέσπιση ειδικού επιδόματος για την οικονομική στήριξη των γυναικών.

Φυσικά είναι καθοριστικής σημασίας να επανεκπαιδευτούμε ριζικά ως κοινωνία. Κυρίως να σταματήσει όλο αυτό το κυνήγι ευθυνών και δημιουργίας ενοχών σε βάρος των γυναικών που ζούμε από πολύ μικρή ηλικία. Η κουλτούρα της βίας με την οποία γαλουχούνται τα αγόρια θα πρέπει να αντικατασταθεί από την εμπέδωση από μικρή ηλικία της έννοιας της συναίνεσης, του σεβασμού στην αυτοδιάθεση του άλλου/ης. Της δημιουργίας ισότιμων σχέσεων ελευθερίας και συντροφικότητας.

Πως θα σχολιάζατε το ότι τα μίντια μιλούν πια για γυναικοκτονία;

Το ότι πλέον ο όρος τείνει να επικρατεί στον δημόσιο διάλογο και στα ΜΜΕ είναι μια μεγάλη κατάκτηση του φεμινιστικού κινήματος. Μέχρι πριν λίγα χρόνια αποτελούσε έννοια άγνωστη σε μεγάλο βαθμό. Ιδιαίτερα μετά από τις μεγάλες κινητοποιήσεις για τη γυναικοκτονία της Ελένης Τοπαλούδη πιστεύω πως έχει γίνει κτήμα μεγάλου μέρους της ελληνικής κοινωνίας, το οποίο αναγνωρίζει πλέον τα χαρακτηριστικά του και αυτό σίγουρα συμβάλει στην αντιμετώπιση. Αν δεν ονοματίσουμε κάτι ως πρόβλημα δε μπορούμε ούτε να το κατανοήσουμε ως τέτοιο αλλά ούτε και να το αντιμετωπίσουμε.

Υπάρχει κάποια πτυχή που δεν έχει επισημανθεί στην υπόθεση των Γλυκών Νερών ;

Ήδη από τον Νόμο 3500/2006 (Για την αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας) το ανήλικο μέλος της οικογένειας ενώπιον του οποίου τελέσθηκε κάποιο αδίκημα ενδοοικογενειακής βίας αντιμετωπίζεται αυτοτελώς ως θύμα. Στην υπόθεση των Γλυκών Νερών, δεν ασκήθηκε δίωξη για το σχετικό αδίκημα και ήδη διαφαίνεται από τις δηλώσεις του κατηγορούμενου πως θα προσπαθήσει να διατηρήσει την επιμέλεια/γονική μέριμνα της ανήλικης Λυδίας.

Το πιο ανησυχητικό όμως δεν είναι ότι διεκδικεί κάτι τέτοιο αλλά πως με τις νέες διατάξεις του νομοσχέδιο για την συνεπιμέλεια αφήνεται ένα σχετικό παραθυράκι που το καθιστά δυνατό, καθώς απαιτείται οριστική απόφαση (απόφαση πρωτοβάθμιου δικαστηρίου) για την αφαίρεση της γονικής μέριμνας. Φυσικά, αυτό είναι αντίθετο στον ίδιο τον Ν. 3500/2006 που ανέφερα αλλά και σε όλα τα διεθνή κείμενα για την προστασία των παιδιών. Είναι τρομακτικό και μόνο που έχει επιτραπεί αυτή η συζήτηση και θα πρέπει να διεκδικήσουμε την κατάργηση αυτών των διατάξεων τώρα.

Σε χώρες της Λατινικής Αμερικής -στις οποίες η γυναικοκτονία έχει ενταχθεί στο νομικό πλαίσιο- όχι μόνο αυτοδίκαια αφαιρείται η γονική μέριμνα από τον γυναικοκτόνο αλλά υπάρχουν συγκεκριμένα μέτρα πρόνοιας για την ψυχολογική και οικονομική αποκατάσταση των οικείων των θυμάτων γυναικοκτονιών και ιδίως των ανήλικων τέκνων μέχρι την ενηλικίωσή τους, γιατί ακριβώς αντιλαμβάνονται πόσο τραυματικό είναι να δολοφονείται η μητέρα ενός παιδιού μπροστά στα μάτια του από τον ίδιο τον πατέρα του.

Η Αναστασία Γκόνη – Καραμπότσου είναι δικηγόρος Αθηνών. Έχει ειδικευτεί στα ζητήματα έμφυλης βίας στην Ισπανία (UNED) και είναι απόφοιτος του μεταπτυχιακού προγράμματος Συγκριτικών Νομικών Σπουδών της Νομικής σχολής του ΕΚΠΑ. Κύρια επιστημονικά της ενδιαφέροντα είναι η διεθνής και ευρωπαϊκή προστασία των δικαιωμάτων των γυναικών, των παιδιών και των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων και οι φεμινιστικές νομικές σπουδές. Στη διπλωματική της εργασία εξέτασε συγκριτικά το αδίκημα των γυναικοκτονιών (femicides) και είναι μέλος της ελληνικής επιτροπής του European Observatory on Femicides.