Πώς ένας Αυστραλός έφερε το skate στο Αφγανιστάν και πως η πρωτότυπη μη κυβερνητική οργάνωση που δημιούργησε άλλαξε την ζωή των παιδιών και των εφήβων εκεί. Από την Λουκία Λυκίδη
Αφγανές με παραδοσιακές στολές την Go Skateboarding Day στην Καμπούλ το 2011
To σκέιτ του επιταχύνει επιδέξια. Κάθε σκαλί, κατηφόρα ή ράμπα γίνεται η ευκαιρία για τις συνηθισμένες του φιγούρες. Είναι η πρώτη βόλτα του Όλιβερ Πέρκοβιτς στους δρόμους της Καμπούλ. Είναι 2007, έχει φτάσει εδώ λίγες μέρες πριν ακολουθώντας το κορίτσι του που δουλεύει σε μια ανθρωπιστική οργάνωση, ψάχνει για δουλειά και ο δρόμος του τον βγάζει στο συντριβάνι Mekroyan, μια τσιμεντένια κατασκευή που βρίσκεται στο σημείο από την εποχή της ρωσικής κυριαρχίας. Παρά το ότι είναι μέρα σχολείου, στην κεντρική αγορά της Καμπούλ, ο Όλιβερ παρατηρεί πολλά παιδιά να πουλούν την πραμάτεια τους στο δρόμο ή να δουλεύουν στα εργαστήρια ή τα καταστήματα των πολυσύχναστων δρόμων. Μερικά από αυτά μόλις τον βλέπουν τον πλησιάζουν και να του ζητούν να ανέβουν στο σκέιτ του. Μετά από λίγο έρχονται και άλλα και τελικά ο Όλιβερ καταλήγει περικυκλωμένος από ένα λιλιπούτειο πλήθος γεμάτο ενθουσιασμό και ερωτήσεις. «Όλα τα παιδιά ήθελαν να κάνουν. Ακόμη και τα κορίτσια. Αυτό με έβαλε σε σκέψεις γιατί γενικά στο Αφγανιστάν δεν έβλεπες κορίτσια να ασχολούνται με τα σπορ. Ϊσως τελικά αυτή είναι μια ευκαιρία να το κάνουν, σκέφτηκα» είχε πει σε συνέντευξη του.
Κάπως έτσι από μια συνηθισμένη βόλτα προέκυψε αυτό που εφτά χρόνια μετά –σήμερα- θα γινόταν η μη κυβερνητική οργάνωση που θα δημιουργούσε ένα πάρκο 1750 τετραγωνικών μέτρων στο κέντρο της Καμπούλ με υπερσύγχρονες εγκαταστάσεις και αίθουσες που στεγάζουν εκπαιδευτικά προγράμματα και προγράμματα δημιουργικής απασχόλησης. Μια μικρή κοινότητα που ακούει στο όνομα Skateistan και προφυλάσσει εκατοντάδες παιδιά από τους κινδύνους των δρόμων της Καμπούλ αλλά και από τις δυσκολίες της ζωής στο ταραγμένο Αφγανιστάν. Την εκμετάλλευση, την παιδική εργασία, την κακοποίηση, τον αναλφαβητισμό και την φτώχεια «Πολλά από αυτά τα παιδιά μέχρι τα οχτώ έχουν ζήσει περισσότερα απ’ όσα οι περισσότεροι άνθρωποι σε όλοι τους την ζωή. Παιδιά έχουν βγει στον δρόμο από γονείς εθισμένους στα ναρκωτικά» λέει ο Όλιβερ. Το 2007, που έφτασε εκείνος ο μισός πληθυσμός της χώρας ήταν παιδιά και έφηβοι κάτω των 16 ενώ το 70% του πληθυσμού νέοι κάτω των 25. Είχε υπολογιστεί πως γύρω στα 7000 παιδιά κυκλοφορούσαν στο δρόμο μόνα τους.
Σανίδες σωτηρίας
Xάρη στην πρωτότυπη ιδέα του ορκισμένου σκέιτερ Πέρκοβιτς, σταδιακά και μεθοδικά, οι μουντοί δρόμοι της Καμπούλ με τα μισογκρεμισμένα κτίρια και τους σκονισμένους χωματόδρομους άρχισαν να γεμίζουν παιδικές γέλια, επιφωνήματα ενθουσιασμού, επιγονατίδες και φλούο χρώματα σε κράνη και σανίδες. Στην αρχή ήταν ο Όλι βερ και η τότε σύντροφος του που με τα τρία skateboard που είχαν φέρει μαζί τους μάθαιναν στα παιδιά που ενδιαφέρονταν πώς να κάνουν skate. Σε λίγους μήνες μια πρώτη γενιά ντόπιων δασκάλων -οι περισσότεροι δεν ήταν πάνω από 16- άρχισαν να διδάσκουν στους μικρότερους αλλά και να προσκαλούν παιδιά που γνώριζαν ή συναντούσαν τυχαία να δουλεύουν στους δρόμους να μπουν στην παρέα του skateistan. Φυσικά το skate ήταν μόνο η αφορμή. Έρχονταν για το skate, έμεναν για την εκπαίδευση, την ζωγραφική, το θέατρο. Και το πιο σημαντικό μένουν μακριά από τον δρόμο. Σύντομα τα αυτοσχέδια skate park του αστικού τοπίου της Καμπούλ –σκαλιά, ράμπες, κατηφόρες και όποια άλλη λεπτομέρεια του αστικού τοπίου μπορεί να προκαλέσει ενθουσιασμό σε έναν skater το 2010 αντικαταστάθηκε από ένα skate park υψηλών προδιαγραφών. Δίπλα αίθουσες με θρανία και γραφική ύλη στεγάζουν τα εκπαιδευτικά προγράμματα Back to School αλλά και τις ώρες της δημιουργικής απασχόλησης.
H Χανιφά
Η 14χρονη Χανιφά, είναι μια από τις πιο ταλαντούχες skater του προγράμματος και πρωταγωνίστρια του βραβευμένου ντοκιμαντέρ Four Wheels and a Board. Πριν μάθει για το Skateistan η Χανιφά πουλούσε τσάι στο Zarnigar Park. «Όσο ήμουν στο δρόμο συνάντησα ένα κορίτσι, την Ζάχρα και μου μίλησε για αυτό. Από την στιγμή που ήρθα εδώ η ζωή μου άλλαξε προς το καλύτερο. Κανείς δεν θα με κακοποιεί πια στον δρόμο». Η Χανιφά σήμερα όχι μόνο κάνει απίστευτες φιγούρες, όχι μόνο έχει μετατραπεί σε μια ταλαντούχα δασκάλα του σκέιτ και παράδειγμα για τις μικρότερες μαθήτριες της αλλά παρακολουθεί και αυτή τα προγράμματα Back to School ώστε να επιστρέψει σύντομα στο δημόσιο σχολείο.«Νιώθω ωραία που διδάσκω τα παιδιά. Όταν με φωνάζουν κυρία νιώθω μεγάλη χαρά». Όταν μεγαλώσει θέλει να γίνει δασκάλα ή γιατρός. «Με τον πρώτο μου μισθό θέλω να κάνω δώρο στην μητέρα μου ένα ταξίδι στην Μέκκα. Ονειρεύεται να το κάνει όλη της την ζωή».
Απελευθέρωση σε τέσσερις τροχούς
Αν και στο συντριβάνι του Mekroyan καθημερινά περνούν τις μέρες τους αγόρια και κορίτσια όλων των ηλικιών, το σκέιτ αποδείχτηκε για τις δεύτερες ένα φοβερό μέσο για να ενισχύσει την παρουσία τους στην κοινωνία και να τις συνδέσει με την μάθηση. Ένα μέσο κοριτσίστικης απελευθέρωσης που έκανε αγόρια και κορίτσια να σταθούν ως ίσος προς ίσο πάνω στην ράμπα και που δημιούργησε νέες συνειδήσεις. Και όλα αυτά σε μια κοινωνία που οι γυναίκες κυκλοφορούν καλυμμένες, δεν έχουν πρόσβαση στην εκπαίδευση και δεν μπορούν να συμμετέχουν σε σπορ. Τα λόγια της δεκάχρονης Φαρανά είναι χαρακτηριστικά. «Είχαμε έναν γείτονα που πήγαινε σχολείο. Μου άρεσε πολύ και έτσι εγώ και η μητέρα μου του ζητήσαμε να γράψει και εμένα. Το πρόβλημα μου είναι ότι ο αδερφός μου δεν με αφήνει να πηγαίνω στα μαθήματα ή να φοράω παντελόνια. Η μητέρα μου προσπαθεί να τον πείσει ότι είναι σημαντικό να μορφωθώ. Όλοι οι γονείς πρέπει να αφήνουν τα παιδιά τους να πηγαίνουν στο σχολείο για να μπορέσουν να κάνουν κάτι καλύτερο για το μέλλον τους. Τα κορίτσια μπορούν να κάνουν ό,τι και τα αγόρια. Δεν έχουν τίποτε λιγότερο».
Καμπούλ 2011 Go Skateboarding Day
24 ώρες στην ζωή της Φαρανά
Η ισότητα όμως δεν είναι το νούμερο ένα πρόβλημα για ένα κορίτσι όπως η Φαρανά που ζει στην Καμπούλ. Στην πραγματικότητα είναι απόλυτα ίση με τα αγόρια συμπατριώτες της μπροστά στην φτώχεια και την κοινωνική αναταραχή που έχουν να αντιμετωπίσουν. Στην περίπτωση της Φαρανά, από τότε που πέθανε ο πατέρας της αυτή και ο αδερφός της αναγκάζονται να βοηθούν την μητέρα της να φτιάχνει ψωμί και να το πουλά για να επιβιώσει. «Μου λείπει ο πατέρας μου. Όσο ζούσε είχαμε ότι χρειαζόμαστε. Ρούχα, βιβλία. Δεν μας έλειπε τίποτα» λέει. Το εικοσιτετράωρο της Φαρανά είναι το τυπικό εικοσιτετράωρο κάθε κοριτσιού στο Skateistan. To πρωί ξυπνά πολύ νωρίς για να βοηθήσει την μητέρα της να ζυμώσουν, πηγαίνει στο σχολείο και μετά άλλες μέρες πηγαίνει για skate στις εγκαταστάσεις του Skateistan ή μένει σπίτι να φροντίσει τα μικρότερα αδέρφια της, να βγάλει νερό από το πηγάδι και να κάνει τα μαθήματα της. «Η καλύτερη μέρα της ζωής μου ήταν η πρώτη μέρα που πήγα στο Skateistan. Δεν ήξερα ούτε πως να σταθώ πάνω στο skate αλλά μας έμαθαν. Από τότε κάθε Κυριακή πηγαίνω στα μαθήματα του skate και την Τρίτη στα δημιουργικά εργαστήρια. Εκεί ζωγραφίζουμε, κάνουμε θέατρο μελετάμε το Κοράνι».
Το Skateistan γρήγορα εξελίχθηκε σε μια πολύ δεμένη κοινότητα. Τον Σεπτέμβριο του 2012 όμως θα δεχόταν έναν πολύ γερό πλήγμα όταν τέσσερα μέλη του θα έχαναν την ζωή τους στην επίθεση αυτοκτονίας στο σημείο που είχε την βάση της η Διεθνής Δύναμη Ασφαλείας του ΝΑΤΟ. Ήταν παιδιά που σύχναζαν έξω από την βάσης και πουλούσαν μικρά διακοσμητικά, κασκόλ και τσίχλες στο προσωπικό. Ο 14χρονος που έκανε την αποστολή αυτοκτονίας παρίστανε ότι είναι ένας από αυτούς. Το συμβάν φυσικά και δεν ήταν ασυνήθιστο για το σπαρασσόμενο Αφγανιστάν. Σύμφωνα με στοιχεία για από την αρχή του 2010 μέχρι το τέλος του 2011 περισσότερα από 1800 παιδιά είχαν σκοτωθεί σε τέτοιου είδους περιστατικά.
Μέσα σε μόλις λίγες ώρες τα πρόσωπα των παιδιών που χάθηκαν είχαν κατακλύσει τα social media. O Ναουάμπ, 17, η Χορσίντ, 14, ο Μοχάμεντ Ιζά, 13, και η Παρβάνα, 8, ήταν όλοι θαμώνες του Skateistan. Ένας από τους εθελοντές που δούλευαν μαζί τους έγραψε για την Χορσίντ. «Ήξερε τί ήθελε από την ζωή και δεν φοβόταν να πολεμήσει γι’ αυτό παρά το γεγονός ότι είχε τόσες έγνοιες και θλίψη που κανένα παιδί δεν θα έπρεπε ποτέ να έχει».
Skater στην Καμπότζη
Αυτό είναι που προσπαθεί να κάνει το Skateistan να δώσει στα παιδιά και τους εφήβους του Αφγανιστάν την δυνατότητα να ζουν την ηλικία τους αλλά και να καλυτερεύουν την ζωή τους. Τον Σεπτέμβριο του 2012 επέκτειναν τις δραστηριότητες τους και στην Καμπότζη με ένα ανάλογο skate park καθώς και εκπαιδευτικά προγράμματα. Καθιέρωσαν την 21η Ιουνίου σαν Go Skateboarding Day κάνοντας την δράση τους γνωστή παγκοσμίως και γιόρτασαν την Ημέρα της Γυναίκας αλλά και την Ημέρα Ειρήνης κατακλύζοντας τους δρόμους του Αφγανιστάν και της Καμπότζης με τα σκέιτ τους . Oι ιστορίες και οι επιτυχίες του Skateistan συνεπήραν το κοινό στο TEDxKabul ενώ μια πιο λεπτομερής καταγραφή έγινε στο βιβλίο Skateistan: The Tale of Skateboarding in Afghanistan που βραβεύτηκε με την διάκριση Innovation through Sport στο Beyond Sport forum του Λονδίνου. Το εγχείρημα του Skateistan αποδεικνύει καθημερινά πόσα πολλά πράγματα μπορούν να επιτευχθούν πάνω σε μια ράμπα. Ελευθερία, ισότητα, αυτοπεποίθηση, μόρφωση. Και για να χρησιμοποιήσουμε τα λόγια της Χανιφά. «Μου αρέσει πάντα να πηγαίνω πολύ ψηλά στην ράμπα. Όταν είμαι πάνω εκεί νιώθω ελεύθερη, σαν να πετάω».
Το άρθρο αυτό δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Marie Claire τον Μάρτιο του 2014