Γιατί να μην γεννήσεις κοριτσάκι;

Ο Βασίλης Νανούρης, ο πιο επιδραστικός άνδρας φεμινιστής του ελληνικού Ίντερνετ δημιούργησε τη δημοφιλή σελίδα Μην γεννήσεις κοριτσάκι και έχει κάνει σκοπό της ζωής του να μεγαλώσει την κόρη του σε έναν κόσμο απαλλαγμένο από την ανισότητα.

Στην αρχή τραβά την προσοχή σου ο προβοκατόρικος τίτλος της σελίδας του. Μην γεννήσεις κοριτσάκι. Στην συνέχεια η ευθύτητα και η αμέσοτητα με την οποία μιλάει για τα γυναικεία θέματα. Αμέσως μετά τα χιλιάδες like και σχόλια αλλά αυτό που δεν μπορεί να περάσει με τίποτα απαρατήρητο είναι ότι ο δημιουργός της σελίδας είναι άνδρας. Μιλάμε συχνά για την σημασία της συνεργασίας ανδρών και γυναικών στα ζητήματα της έμφυλης ισότητας. Ο Βασίλης Νανούρης την κάνει πράξη. Μαθηματικός σε σχολείο και μπαμπάς ενός κοριτσιού τριών ετών, άρχισε να εκφράζει τις φεμινιστικές του πεποιθήσεις όταν έμαθε πρώτη φορά το φύλο του αγέννητου ακόμη τότε παιδιού του. Αρχικά το έκανε τραγούδι και στην συνέχεια σελίδα στο facebook η οποία είχε τεράστια απήχηση. Από εκεί τοποθετείται καθημερινά για όλα τα ζητήματα που αφορούν το φύλο και η επικαιρότητα το τελευταίο διάστημα δεν σταματά να του δίνει τροφή για σχολιασμό

Βασίλης Νανούρης

Πως σας ήρθε η ιδέα για τη δημιουργία του «Μην γεννήσεις κοριτσάκι»;

Το «Μη γεννήσεις κοριτσάκι» ήταν ένας ψίθυρος που ερχόταν επίμονα στα αυτιά μου τους πρώτους μήνες της εγκυμοσύνης της συντρόφου μου. Πριν μάθουμε το φύλου του παιδιού. Λίγες μέρες πριν μας πουν ότι περιμένουμε κοριτσάκι, είχα γράψει κάποιους στίχους προσπαθώντας να κάνω κομματάκια αυτές τις τρεις λέξεις. Σαν να ήθελα να τις ξορκίσω. Ένιωθα ότι σχεδόν κανείς/μία δεν την έλεγε έτσι, αλλά σχεδόν όλοι και όλες την εννοούσαν. Για να αποδομηθεί όμως κάτι, δεν φτάνει μια στιγμή. Θέλει συνέχεια. Θέλει καθημερινότητα. Κάπως έτσι ήρθε και η ιδέα της σελίδας «Μη γεννήσεις κοριτσάκι» στο facebook.

Πως έγινε δεκτή η σελίδα σας στο fb;

Οι πρώτες αντιδράσεις -στην πλειοψηφία τους- είχαν θετικό πρόσημο. «Πιο θετικό» απ’ ό,τι περίμενα. Κι αυτό νομίζω είναι ένα δείγμα για το πόσο έτοιμη είναι η ελληνική κοινωνία για τέτοιου είδους παρεμβάσεις. Τα περισσότερα άτομα αντιλήφθηκαν αμέσως την ειρωνεία του τίτλου και την αγκάλιασαν. Τώρα υπήρξαν και υπάρχουν και κάποιοι/ες άλλοι/ες που λένε «Καλά πώς γίνεται μια φεμινιστική σελίδα να σου λέει μη γεννήσεις κοριτσάκι;». Ακόμα και καλοπροαίρετα σχόλια βλέπω που λένε «ωραία δουλειά, αλλά αλλάξτε όνομα». Πραγματικά σέβομαι τη γνώμη τους, αλλά δεν μπορώ να κάνω πίσω στο συγκεκριμένο ζήτημα. Πιστεύω ότι η φράση «Μη γεννήσεις κοριτσάκι» ενοχλεί επειδή ισχύει έντονα, αλλά δεν διατυπώνεται ρητά. Την κρύβουμε γιατί φοβόμαστε να παραδεχτούμε πόσο ριζωμένη είναι μέσα μας. Γι’ αυτό επέλεξα να την ξεθάψω και να την κάνω «σημαία». Για να φανεί η γύμνια της. Για να αλλάξει το νόημά της.

Τι διαφορετικό θελήσατε να πείτε;

Πάντα θεωρούσα ότι μου έλειπε μια παιδαγωγική και μία ταξική διάσταση στις φεμινιστικές σελίδες και τα προφίλ που παρακολουθούσα στο facebook πριν δημιουργήσω την δική μου.

Το «Μη γεννήσεις κοριτσάκι» προσπαθεί βέβαια πρώτα απ’ όλα να είναι μία αντισεξιστική σελίδα, αλλά ταυτόχρονα να μην παραμελεί το παιδαγωγικό κομμάτι και να μην ξεχνάει το ταξικό. Δεν πιστεύω ότι η ισότητα των φύλων έρχεται από έναν μόνο δρόμο.

Ποια είναι η πιο συγκινητική αντίδραση που είχατε;

Όταν μια σεξουαλικά κακοποιημένη γυναίκα σου στέλνει ένα μήνυμα που περιγράφει πως ένας στίχος, ένα post ή ακόμα και μία συνέντευξη της έδωσε δύναμη και θάρρος για να μοιραστεί αυτό που της συνέβη ή ακόμα και να καταγγείλει τον κακοποιητή της, νομίζω ότι η συγκίνηση είναι το λιγότερο που μπορεί να σου συμβεί. Όταν μια εγκυμονούσα ή μητέρα νηπίου σου λέει ότι μετά από αυτά που διαβάζει στη σελίδα έχει κάνει στροφή 180 μοιρών για το πώς θα μεγαλώσει το παιδί της ή έχει πάψει να νιώθει λιγότερο σημαντική, μόνο και μόνο επειδή γέννησε κοριτσάκι, καταλαβαίνετε ότι ακόμα και κανένα απειλητικό μηνυματάκι να δεχτώ που και που, ακόμα και κάνα-δυο προσβολές, φαίνονται ψήγματα μπροστά σ’ αυτό που προσωπικά νιώθω πως κερδίζω.

H οικογένεια σας ήταν πατριαρχική;

Αν πρέπει να απαντήσω μονολεκτικά, θα πω ναι. Αν μπορώ να απαντήσω περιφραστικά, θα ρωτήσω: Και ποια δεν είναι; Ή τουλάχιστον ποια δεν ήταν στη δεκαετία του’90;

Όταν εγώ ήμουν 3 χρονών –όσο είναι σήμερα η κόρη μου δηλαδή-, δεν ξέρω καν αν οι γονείς μου –και οι περισσότεροι γονείς- ήξεραν την έννοια «πατριαρχία». Σήμερα όμως η λέξη «πατριαρχία» είναι διαδεδομένη. Αρκούν μερικά «γκουγκλαρίσματα» για να αντιληφθεί κανείς ότι είναι υπεύθυνη για τοξικές αρρενωπότητες, βιασμούς, γυναικοκτονίες, εκμηδένιση συναισθημάτων και κακοποιητικές συμπεριφορές. Σήμερα λοιπόν, η νεοσύστατη δικιά σου οικογένεια είναι πατριαρχική; Τι απαντάς σ’ αυτήν την ερώτηση; Εγώ απαντάω: Προσπαθώ να μην είναι.Τα καταφέρνω πάντα; Όχι. Τι γίνεται όταν δεν τα καταφέρνω; Το λέω. Το παραδέχομαι. Το αποδέχομαι. Και προσπαθώ να το αλλάξω.

Ποια είναι τα πράγματα που θα λέγατε πως σας επηρέασαν/διαμόρφωσαν σαν φεμινιστή;

Από παιδί ακόμα, αρκετά πράγματα που αφορούσαν τους έμφυλους ρόλους μου φαίνονταν παράλογα ή αντιφατικά. Όμως προφανώς οι μηχανισμοί άμυνάς μου με ωθούσαν να τα αγνοώ, να τα καταπίνω ή να προσπαθώ να τα δικαιολογήσω. Όταν άρχισα να διαβάζω γι’ αυτό, είτε από φεμινίστριες συγγραφείς, είτε από ερευνητές και ερευνήτριες που σχετίζονται με τις σπουδές φύλου, άρχισα και να καταλαβαίνω. Άρχισα δειλά-δειλά να μοιράζομαι αυτό που καταλάβαινα. Όμως το βίωμα εκείνο που με κινητοποίησε να πω «φτάνει το περίπου» και το «δειλά- δειλά» ήταν –όπως σας είπα και στην αρχή- η στιγμή που έμαθα πως περιμένουμε κοριτσάκι. Με στενοχωρεί που έπρεπε να συμβεί αυτό, για να ανοίξω τη μισογύνικη ντουλάπα, να βγω έξω από αυτήν και να πω «ο φεμινισμός είναι καλό πράγμα, είναι ο δρόμος μας».Με χαροποιεί που το έκανα. Η απελευθέρωση είναι καλό πράγμα, γι’ αυτό κάλλιο αργά, παρά ποτέ.

Έπαιξε ρόλο η ιδιότητα σας σαν εκπαιδευτικού στο concept «Μη γεννήσεις κοριτσάκι»;

Ναι. Ξεκάθαρα. Όταν συναναστρέφεσαι καθημερινά με παιδιά λυκείου και γυμνασίου και –πόσο μάλλον- όταν διδάσκεις μαθηματικά, δηλαδή ένα μάθημα που χρησιμοποιείται κατά κόρον για έμφυλους διαχωρισμούς, βλέπεις όλα τα πατριαρχικά κατάλοιπα διογκωμένα. Βλέπεις ζωγραφισμένα στα πρόσωπά των παιδιών τα στερεότυπα που τα εγκλωβίζουν στους ψευδείς εαυτούς τους. Την ανάγκη που έχουν να μην απογοητεύσουν τους γονείς τους, θυσιάζοντας μικρά ή μεγάλα κομμάτια της ψυχής τους.

Προσπαθείτε να ευαισθητοποιήσετε τους μαθητές και τις μαθήτριες σας σε θέματα διάκρισης φύλων;

Ναι. Αλλά όχι με έντονο τρόπο. Ούτε εκθέτοντας τις απόψεις μου και λέγοντας «ορίστε τι είναι το σωστό, πιστέψτε το». Το τι είναι σωστό το ανακαλύπτει ο καθένας για τον εαυτό του. Γι’ αυτό συνήθως εγώ είμαι που ρωτάω τα παιδιά κι αυτά απαντάνε. Σχεδόν ποτέ δεν κάνω το αντίστροφο. Είναι απίστευτο το πόσο εύκολα αποδομούν από μόνα τους τις ίδιες τους τις προκαταλήψεις.

Ανάμεσα στους φίλους της σελίδας σας υπάρχουν μαθητές ή γονείς μαθητών σας;

Μαθητές/ριές μου όχι τόσο. Τα παιδιά δεν χρησιμοποιούν τόσο πολύ το facebook.

Αντιθέτως, έχω δει πάρα πολλούς γονείς μαθητών/ριών μου να είναι φίλοι/ες της σελίδας, αν και οι περισσότεροι/ες δεν γνωρίζουν ότι είμαι ο δημιουργός της.

Αφήνει περιθώριο το σχολείο να θίξει ένας εκπαιδευτικός θέματα όπως ο φεμινισμός;

Νομίζω ότι το σχολείο αφήνει ένα περιθώριο να θίξουμε –όσοι και όσες έχουμε τη βούληση- θέματα ισότητας, όμως αυτό που με προβληματίζει είναι ότι αυτό το περιθώριο δεν μου φαίνεται πολύ μεγαλύτερο από εκείνο που έχει κάποιος εκπαιδευτικός να διαδώσει τα σεξιστικά του «πιστεύω». Εδώ νομίζω πως η απάντηση πρέπει να είναι θεσμική. Μια απάντηση που να μεγαλώνει και εδραιώνει το πρώτο περιθώριο και να μειώνει ή –γιατί όχι;- να εξαφανίζει το δεύτερο.

Τα social media βοηθούν ή σαμποτάρουν τα θέματα της ισότητας;

Τα social media – όπως και η κοινωνία- είναι πεδίο μαχών. Υπάρχουν φωνές που βοηθούν τα θέματα της ισότητας, υπάρχουν και φωνές που τα σαμποτάρουν.Μου είναι πολύ δύσκολο να αποφανθώ για το ποιες είναι οι περισσότερες , όμως δεν μου είναι καθόλου δύσκολο να πω ποιες φωνές θέλω να κερδίζουν τις μάχες: οι φωνές της ισότητας.Πρέπει να τις κερδίζουν και θα τις κερδίζουν.Νομίζω πως το ελληνικό metoo δείχνει το δρόμο.

Τι κρατάτε από το metoo;

Συνήθως κρατάς κάτι από κάτι που τέλειωσε. Δεν θα δεχτώ να μιλήσω σε παρελθοντικό χρόνο για το metoo. Το metoo τούμπαρε και εξακολουθεί να τουμπάρει τις σχέσεις εξουσίας «υποψήφιου» θύτη και «υποψήφιου» θύματος. Ενοχλεί όσο τίποτα την πατριαρχία, γι’ αυτό προσπαθούν να το βαφτίσουν «μόδα που πέρασε». Όμως –όπως φάνηκε και τον τελευταίο μήνα στη χώρα μας- η «μόδα» καλά κρατεί, οι καταγγελίες γυναικών πέφτουν βροχή και πολλοί από τους τοξικά αρρενωπούς «μάγκες» και τους σεξουαλικούς κακοποιητές –που πριν 3-4 χρόνια θα έβγαιναν λάδι- τώρα ξεμπροστιάζονται.

Τι πρέπει να πούμε/κάνουμε στα αγόρια και στα κορίτσια μας σαν γονείς για να έρθει η αλλαγή νοοτροπίας που χρειαζόμαστε;

Βασικά νομίζω πως το κρίσιμο ερώτημα είναι: τι δεν πρέπει να πούμε/κάνουμε στα παιδιά μας. Νομίζω πως δεν πρέπει να τους πούμε με ποια παιχνίδια μπορούν να παίζουν και με ποια όχι (μιας και δεν υπάρχουν αγορίστικα και κοριτσίστικα παιχνίδια).Νομίζω πως δεν πρέπει να τους πούμε τι χρώμα ρούχα μπορούν να φορούν και τι όχι (μιας και δεν υπάρχουν αγορίστικα και κοριτσίστικα χρώματα).Νομίζω πως δεν πρέπει να τους πούμε ποιες είναι οι κατάλληλες συναισθηματικές αντιδράσεις για ένα βίωμά τους και ποιες όχι (μιας και δεν υπάρχουν αντρικά και γυναικεία συναισθήματα ή αντρικές και γυναικείες συμπεριφορές).Και επειδή αυτή η λίστα δεν έχει τελειωμό, να θυμίσω το –κατά τη γνώμη μου- πιο σημαντικό που πρέπει να τους δείχνουμε και να τους λέμε: «Εγώ θα σ’ αγαπώ ό,τι κι αν γίνει, ό,τι κι αν γίνεις, ό, τι κι αν επιλέξεις». Αποδοχή. Έτσι αλλάζει το πράγμα, με την αποδοχή του διαφορετικού.

Είναι και θέμα ελλιπούς σεξουαλικής αγωγής στα σχολεία και στο σπίτι;

Μόλις πέτυχες ένα από τα βασικά μου «πιστεύω». Όσο στην Ελλάδα δεν υπάρχει ένα υποχρεωτικό μάθημα σεξουαλικής αγωγής που να διδάσκει τη σημασία των ορίων του σώματός μας και την αξία της συναίνεσης και του «όχι» που πρέπει να σημαίνει «όχι», τόσο πιο άπιαστο όνειρο θα είναι η μείωση σεξουαλικών παρενοχλήσεων, βιασμών και γυναικοκτονιών. Τόσο πιο δύσκολο θα είναι να διώξουμε απ’ τα σπίτια μας την κουλτούρα του βιασμού. Νομίζω είναι θέμα πολιτικής βούλησης. Εξάλλου σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες η σεξουαλική αγωγή υπάρχει ως υποχρεωτικό μάθημα εδώ και δεκαετίες από την (αντίστοιχη) Α’ Δημοτικού μέχρι και την (αντίστοιχη) Γ’ Λυκείου.

Ποιο είναι το επόμενο βήμα;

Να συνεχίσω να σκαρφίζομαι τρόπους ώστε να δημιουργούνται ρωγμές στην πατριαρχία.

Είτε μέσα από την εκπαίδευση, είτε μέσα από τη μουσική μου, είτε μέσα από την όποια επιρροή μπορεί να ασκήσει ο δημόσιος λόγος μου. Οτιδήποτε δείτε από μένα στο άμεσο μέλλον, νομίζω ότι θα υπάγεται σε μια τέτοια «αντισεξιστική φόρμουλα».

O αθλητισμός δεν χωρά διακρίσεις

Μετά την εκλογή της στην θέση της πρώτης γυναίκας προέδρου του ΣΕΓΑΣ η Σοφία Σακοράφα μιλά για τις γυναίκες αθλήτριες, το metoo και το όραμα της για τον αθλητισμό.

Τι σημαίνει για εσάς το ότι είστε η πρώτη γυναίκα πρόεδρος του ΣΕΓΑΣ; Είναι οι ομοσπονδίες ανδροκρατούμενες και τι συνεπάγεται αυτό για τις γυναίκες αθλήτριες;

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι πρόκειται για μια ξεχωριστή στιγμή. Οι αθλητικές διοικητικές δομές είναι, πράγματι, σε μεγάλο βαθμό ανδροκρατούμενες, αφού δεν θα μπορούσαν να αποτελούν εξαίρεση σε σχέση με την υπόλοιπη κοινωνία. Η αλήθεια είναι όμως ότι ο ίδιος ο αθλητισμός, από τη φύση του, δεν χωράει διακρίσεις. Στους αγώνες έχει δικαίωμα συμμετοχής, συναγωνισμού, δικαίωσης και διάκρισης κάθε αθλητής ή αθλήτρια, ανεξάρτητα από φυλή, χρώμα, θρησκεία. Η προσωπική μου αθλητική εμπειρία, εξελίχθηκε, εκείνα τα χρόνια, με διοικήσεις σε ομοσπονδία και συλλόγους απολύτως ανδροκρατούμενες. Και όμως, υπήρχαν στελέχη που στήριξαν και ανέδειξαν τον ελληνικό γυναικείο αθλητισμό. Αυτό δείχνει ότι υπάρχουν πολλές παράμετροι που καθορίζουν, τελικά, την εξέλιξη των πραγμάτων. Δεν πρέπει να ξεχνάμε, όμως, ότι έχουμε πολλά παραδείγματα γυναικών που έχουν δοκιμαστεί και έχουν πετύχει σε θέσεις ευθύνης, και στον αθλητισμό.

Αναλάβατε τη θέση της προέδρου του ΣΕΓΑΣ εν μέσω του ελληνικού metoo το οποίο ξεκίνησε από τον αθλητισμό και τις καταγγελίες της Σοφίας Μπεκατώρου. Πως σας έκανε αυτό να αισθάνεστε; Έθεσε ένα μεγαλύτερο βάρος στους ώμους σας σε σχέση με τον ρόλο σας. Τι σκοπεύετε να κάνετε για να αποτρέψετε ανάλογα φαινόμενα;

Για να είμαι ειλικρινής, δεν αισθάνομαι ότι ο σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και της προσωπικότητας ή και ειδικά της γυναίκας, μπορούν να αντιμετωπίζονται ως πρόσθετο βάρος. Αυτά είναι πράγματα δεδομένα και στοιχειώδη. Εξάλλου, το θάρρος της Σοφίας έφερε σε πρώτο πλάνο ένα εξαιρετικά σοβαρό πρόβλημα, αλλά δεν πιστεύω ότι υπάρχει κανείς που μπορεί να πει ότι “έπεσε από τα σύννεφα”. Εξάλλου, πρόκειται για ζήτημα που αφορά όλους τους κοινωνικούς χώρους και όχι μόνο τον αθλητισμό. Με αυτή την έννοια, οι αποκαλύψεις ή η επικαιρότητα δεν αλλάζουν την από πριν διαμορφωμένη στάση όλων των συνειδητοποιημένων ανθρώπων, που συμπυκνώνεται και εξαντλείται σε δύο λέξεις : Καμία ανοχή.

Έχετε βιώσει περιστατικά σεξουαλικής παρενόχλησης σαν νεαρή αθλήτρια;

Δεν ξέρω αν είναι θέμα τύχης, αλλά όχι, δεν αντιμετώπισα τέτοιου είδους συμπεριφορές και πρακτικές. Αυτό, όμως δεν σημαίνει τίποτε. Το πρόβλημα είναι υπαρκτό και, εξάλλου, επεκτείνεται και πέρα από την ευθεία ή την έστω έμμεση επίθεση με σεξουαλικό χαρακτήρα. Ποια γυναίκα δεν έχει αντιμετωπίσει υποτίμηση, λόγω του φύλου της; Η σεξουαλική παρενόχληση είναι μόνο η αιχμή του δόρατος. Υπάρχουν πάρα πολλές εκφράσεις στις κοινωνικές συμπεριφορές που βασίζονται στα πρότυπα και τους παγιωμένους κώδικες μιας ανδροκρατικής ή πατριαρχικής κοινωνίας.

Αν κάποιος παρακολουθήσει την πορεία σας θα δει μια γυναίκα εξαιρετικά μαχητική και ασυμβίβαστη, με το θάρρος να πει τη γνώμη της αλλά και να θέσει τα όρια της όταν δεν συμφωνεί. Τι πιστεύετε πως καλλιέργησε σε εσάς αυτά τα χαρακτηριστικά;

Θα πρέπει να σας πω ότι έχω προσωπικά μία σχετική δυσανεξία σε σχέση με τη φρασεολογία περί προτύπων, που μπορεί να λειτουργεί ως πρόσθετη ψυχολογική πίεση στην πορεία οποιουδήποτε ανθρώπου. Θεωρώ δεδομένο ότι το οικογενειακό μας περιβάλλον έχει τη μεγαλύτερη συμμετοχή στη διαμόρφωση της προσωπικότητάς μας. Όμως, η αλήθεια είναι ότι ο αθλητισμός συνεπάγεται ένα συγκεκριμένο τρόπο ζωής, που διαμορφώνει και ένα συγκεκριμένο τρόπο σκέψης. Η ενασχόληση με τον αθλητισμό είναι ένα ξεχωριστό βίωμα, που αναπόφευκτα επηρεάζει, για να μην πω καθορίζει, την προσωπικότητα. Η αφοσίωση στην προσπάθεια, η επιμονή στον αγώνα να ξεπερνάς κάθε φορά τον εαυτό σου είναι αναπόφευκτες σφραγίδες στη ζωή κάθε αθλητή, και όχι μόνο στο επίπεδο του πρωταθλητισμού. Από το άλλο μέρος, είναι και τα συναισθήματα συναδέλφωσης και αλληλεγγύης μεταξύ των αθλητών, που αποτελούν ζωντανές και υπαρκτές αθλητικές αξίες, οι οποίες, μάλιστα, δεν υποχωρούν ούτε μπροστά στη διεκδίκηση της νίκης μέσα στον αγώνα.

Είναι οι γυναίκες καλύτερες ηγέτες και γιατί; Εσείς ποιο μοντέλο ηγεσίας επιθυμείτε να εφαρμόσετε σαν πολιτικός αλλά και σαν πρόεδρος του ΣΕΓΑΣ;

Έχουμε πολλά παραδείγματα στην ιστορία, και ιδίως στην πολιτική, όπου γυναίκες ανέλαβαν ηγετικές θέσεις και λειτούργησαν με βάση τον καθιερωμένο τρόπο, ανταγωνιζόμενες τους άνδρες με βάση τα κριτήρια που αυτοί είχαν διαμορφώσει, επιδεικνύοντας κάποιες φορές μεγαλύτερο αυταρχισμό, "αποφασιστικότητα” ή “αποτελεσματικότητα”, όπως αυτές καθορίζονται με βάση τα ανδροκρατικά πρότυπα. Λένε πολλές φορές, για παράδειγμα, τι είχε να ζηλέψει η Μάργκαρετ Θάτσερ, η Γκόλντα Μέιρ, ή η Ίντιρα Γκάντι, από έναν άντρα ; Η φάση που βρίσκεται ο ελληνικός αθλητισμός απαιτεί ομόθυμη και συλλογική προσπάθεια, αν θέλουμε να έχει πιθανότητες για ένα καλύτερο αύριο. Χρειάζεται ενωμένες και ενεργές όλες τις υγιείς δυνάμεις του χώρου, γιατί αλλιώς δεν είναι δυνατόν να γίνουν οι αναγκαίες υπερβάσεις.

Στην πολιτική έχετε βιώσει διάκριση και αμφισβήτηση λόγω φύλου;

Τέτοια περιστατικά είναι αναπόφευκτα, αλλά πρέπει να ομολογήσω ότι στη δική μου περίπτωση ήταν πραγματικά μεμονωμένα. Δεν θα έλεγα, λοιπόν, ότι αντιμετώπισα συνολικά ένα τέτοιο κλίμα αντιμετώπισης. Πάντως, πιστεύω ότι έχει πάντα μεγάλη σημασία και ο τρόπος που αντιδρούμε εμείς οι ίδιες σε τέτοιες συμπεριφορές, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι έχουν και οι γυναίκες ευθύνη για την επανάληψη ή τη διαιώνιση παρόμοιων συμπεριφορών.

Είστε υπέρ των ποσοστώσεων στα ψηφοδέλτια όσον αφορά την γυναικεία συμμετοχή στην πολιτική; Σε μια ομιλία της η Άννα Διαμαντοπούλου εξηγούσε πως οι σκανδιναβικές χώρες έχουν αναθεωρήσει και πως ίσως και να βλάπτει στην εκπροσώπηση των γυναικών.

Τέτοιου είδους μέτρα, υποτίθεται ότι προσπαθούν να αποκαταστήσουν την ισορροπία της εκπροσώπησης των φύλων. Πρέπει πάντα να έχουμε στο νου μας ότι είναι απλώς τεχνικά μέτρα, που δεν αντιμετωπίζουν το πρόβλημα της διάκρισης στην ουσία και στη βάση του. Από αυτήν την άποψη, μπορεί κάποιος να πει ότι προσφέρουν απλώς ένα άλλοθι και λειτουργούν εντέλει υπέρ της διαιώνισης της διάκρισης. Από το άλλο μέρος, ως τεχνικά επεμβατικά μέτρα, δεν μπορεί κανείς να αμφισβητήσει ότι σε συγκεκριμένες περιπτώσεις έχουν λειτουργήσει και αρνητικά ως προς τη γνησιότητα αλλά και την αξιοκρατία της εκπροσώπησης.

Επικρατεί μισογυνισμός στην ελληνική Βουλή; Η Εύα Καιλή έχει δεχτεί λεκτική σεξιστική επίθεση στην Βουλή ενώ στα τέλη Μαίου υπήρξε ανάλογο περιστατικό εναντίον της Θεοδώρας Τζάκρη.

Νομίζω ότι το να μιλάμε για μισογυνισμό είναι μάλλον υπερβολικό. Πιστεύω ότι η γυναίκα έχει κατακτήσει ένα επίπεδο σεβασμού και μέσα στην Ελληνική Βουλή. Αυτό δεν σημαίνει ότι η Βουλή αποτελεί μία νησίδα, μία όαση μέσα στο γενική ανδροκρατική νοοτροπία που υπάρχει σε όλη την κοινωνία. Δυστυχώς, έχουν συμβεί και τέτοια περιστατικά, τα οποία πιστεύω ότι στην πραγματικότητα χαρακτηρίζουν κυρίως τους αυτουργούς τους, οι οποίοι απλώς πλήττουν τη δική τους, πρώτα απ’ όλα, αξιοπρέπεια.

Όσο κυριαρχούν τα πατριαρχικά πρότυπα στις κοινωνίες, και δημιουργούν τις αντίστοιχες συμπεριφορές, ο αγώνας για τα δικαιώματα των γυναικών δεν πρόκειται να πάψει.

Τι σημαίνει για εσάς ο φεμινισμός και πως βλέπετε να εξελίσσεται το γυναικείο ζήτημα;

Όσο κυριαρχούν τα πατριαρχικά πρότυπα στις κοινωνίες, και δημιουργούν τις αντίστοιχες συμπεριφορές, ο αγώνας για τα δικαιώματα των γυναικών δεν πρόκειται να πάψει. Πιστεύω ότι στον τομέα αυτό υπάρχει πραγματικά μία πρόοδος, ίσως όχι όσο θα έπρεπε ή θα θέλαμε. Όμως, υπάρχει μία μεγαλύτερη συνειδητοποίηση σε όλο και περισσότερο κόσμο, ακόμα και μεταξύ του ανδρικού πληθυσμού. Υπάρχουν πολλά που πρέπει να γίνουν αλλά πιστεύω ότι είμαστε σε καλύτερο σημείο σε σχέση με κάποια χρόνια πριν.

Πως μπορούν οι γυναίκες βουλευτές να βοηθήσουν στην εξάλειψη των διακρίσεων φύλου στην εργασία;

Εδώ θίγετε ένα πραγματικά κρίσιμο θέμα. Όμως δεν πιστεύω ότι η διαχείρισή του αφορά μόνο τις γυναίκες βουλευτές. Η εξάλειψη των διακρίσεων και στην εργασία και στις αμοιβές είναι ένα χαρακτηριστικό ζήτημα που αποτυπώνει τη συνολική πολιτική αντίληψη για την αντιμετώπιση των πραγμάτων. Αν η όλη πολιτική σου στάση αποδέχεται ή και στηρίζει τις όποιες διακρίσεις, δεν πρόκειται να αντιμετωπίσεις ουσιαστικά τέτοια θέματα ούτε θα αναλάβεις πρωτοβουλίες για αυτά. Στην καλύτερη περίπτωση, θα τα υποστηρίζεις φραστικά και μόνο, και ανώδυνα, μόνο για το φαίνεσθαι.

Ποια είναι η θέση σας σε σχέση με την συνεπιμέλεια;

Μα, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι και εγώ και το κόμμα μας, το ΜέΡΑ25 είμαστε αντίθετοι. Η κοινωνική πραγματικότητα δεν αφήνει περιθώρια για τέτοιου είδους ανελαστικούς κανόνες. Αν ο νόμος δεν αφήνει περιθώρια για κρίση κατά περίπτωση είναι δεδομένο ότι θα δημιουργήσει και αδικίες και σοβαρά προβλήματα στην κοινωνία. Εδώ έχουμε μία πρωτοφανή οπισθοδρόμηση και τα κίνητρα για την εμμονή στη θέσπισή της είναι για μένα ακατανόητα. Να μην ξεχνάμε ότι για αυτό το θέμα υπήρξαν ειλικρινείς και βάσιμες διαφοροποιήσεις και μέσα στην κυβερνητική κοινοβουλευτική ομάδα, παρά την κυριαρχία της κομματικής πειθαρχίας στη λειτουργία της Βουλής. Αναφέρομαι, βέβαια, στις περιπτώσεις της κυρίας Γιαννάκου και της κυρίας Κεφαλογιάννη, που δέχθηκαν μάλιστα και απαράδεκτα σχόλια, για τη στάση τους αυτή.

Ποια είναι τα κύρια προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες αθλήτριες σήμερα;

Το βασικό πρόβλημα είναι το έλλειμμα στη στήριξη της αθλητικής τους δράσης, και ιδίως το έλλειμμα σε εγκαταστάσεις και υποδομές. Είναι και οι αθλήτριες θύματα της παρατεταμένης κρίσης που διέρχεται ο ελληνικός αθλητισμός, από την επομένη των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004 και μέχρι σήμερα. Για την κρίση αυτή, δεν είναι άμοιρη ευθυνών η υποτίμηση εκ μέρους της ελληνικής Πολιτείας, που εκφράζεται και με την υποχρηματοδότηση, πράγματα που επιδεινώθηκαν και από τα διαβόητα μνημόνια.

Έχετε σχέδια και παρεμβάσεις θεσμικές σε σχέση με την εναρμόνιση σταδιοδρομίας και προσωπικής ζωής ;

Στον γυναικείο αθλητισμό υπάρχει ένα βασικό ζήτημα, που αφορά στον συνδυασμό της αθλητικής δραστηριότητας με τις υποχρεώσεις, στις οποίες αγωνίζεται να αντεπεξέλθει κάθε γυναίκα, στην καθημερινή της ζωή. Καταστάσεις που οξύνονται ακόμη περισσότερο όταν έχει δική της οικογένεια, πόσο μάλλον αν γίνει και μητέρα. Έχουμε ένα πλαίσιο προτάσεων, που αφορά τόσο σε νομοθετικές παρεμβάσεις, αναγκαίες σε αυτήν την κατεύθυνση, όσο και σε πρακτικές αντιμετώπισης αυτών των προβλημάτων με μηχανισμούς και μεθόδους κοινωνικής στήριξης.

H Σοφία Σακοράφα με αθλήτριες του στίβου στα Χανιά

Ποιο είναι το όραμα σας για τις γυναίκες στον αθλητισμό;

Θα μου επιτρέψετε να πω ότι το αθλητικό γίγνεσθαι έχει ανάγκες που μόνο συνολικά μπορούν να αντιμετωπισθούν. Οι τρεις πυλώνες του είναι ο σχολικός αθλητισμός, ο μαζικός αθλητισμός και, κατόπιν ο πρωταθλητισμός. Η βάση είναι ο σχολικός αθλητισμός, αναγκαίος από μικρή ηλικία, για τη διαδικασία της κοινωνικοποίησης και για τη συγκρότηση της προσωπικότητας. Αυτό σημαίνει κατ’ αρχήν ότι οι σχολικές μονάδες πρέπει να παρέχουν τις αντίστοιχες δυνατότητες υποδοχής των αθλητικών δραστηριοτήτων. Είναι επίσης πολύ βασικό να κατακτήσει την ισότιμη θέση που της αξίζει η Φυσική Αγωγή και να μην θεωρείται πάρεργο, στο πλαίσιο της γενικής υποτίμησης της αθλητικής δραστηριότητας. Ακόμα και ο σχεδιασμός για τα αθλητικά σχολεία έχει αποδυναμωθεί, έχει ουσιαστικά ακυρωθεί στην πράξη. Στον μαζικό αθλητισμό είναι επίσης αναγκαία η διαμόρφωση και διάθεση στην κοινωνία των αναγκαίων χώρων και υποδομών, όχι κατ’ ανάγκη γήπεδα ή στάδια. Μιλάμε και για άλση, πλατείες, κοινόχρηστους χώρους, με διαμόρφωση που να παρέχει τις αντίστοιχες δυνατότητες. Όσον αφορά το επίπεδο του πρωταθλητισμού, είμαστε δυστυχώς σε φάση που πρέπει να υπάρξει συνολικός επανασχεδιασμός, για να καλυφθούν οι βασικές ανάγκες σε εγκαταστάσεις και υποδομές και να στηριχθούν οι αθλητές και αθλήτριες. Συνολικά, θα έλεγα, ότι το όραμά μας είναι να επανακτήσει ο αθλητισμός τη θέση που του αξίζει στην ελληνική κοινωνική ζωή.

Γυναικοκτονία, τι λέει ο Νόμος

Ας το πούμε με το όνομα του. Δεν είναι έγκλημα πάθους. Είναι γυναικοκτονία. Η δικηγόρος Αναστασία Γκόνη Καραμπότσου εξηγεί τον όρο αλλά και την ουσία του. Από την Λουκία Λυκίδη.

Για το έγκλημα στα Γλυκά Νερά, για το αποτρόπαιο τέλος της Καρολάιν, για τη γυναικοκτονία εις βάρος της έχουν γραφτεί πολλά, σχεδόν όλα. Και όσα περισσότερα και να γραφτούν μάλλον δεν θα είναι αρκετά. Ποτέ δεν θα είναι. Μέχρι να πάψει να μεγαλώνει η λίστα με τα ονόματα των γυναικών που έφυγαν βίαια και άδικα από τα χέρια των εξουσιαστικών, βίαιων συζύγων τους. Τα περιστατικά που θυμηθήκαμε με αφορμή τον χαμό της Καρολάιν είναι πολλά. Από την Παναγιώτα Μαζαράκη που δολοφονήθηκε τον Σεπτέμβριο του 2008, μέχρι την 50χρονη γυναίκα στην Μακρακώμη και την 44χρονη γυναίκα στην Μάνη το 2020, όλες θύματα των δολοφόνων συζύγων τους.

Ήταν και κάτι άλλο όμως που μας θύμισε η ιστορία της Καρολάιν. Ο γάμος της και η μητρότητα σε τόσο νεαρή ηλικία, η αποχή της από το Πανεπιστήμιο, η χειριστική, άνιση, εξουσιαστική σχεση με τον σύζυγο-δολοφόνο της. Μας θύμισε όλα αυτά που πρέπει να δείχνουμε (και όχι απλώς να λέμε) στις κόρες μας. Την δύναμη και την αυτοπεποίθηση που πρέπει να τους εμφυσήσουμε. Τα πρότυπα που πρέπει να προβάλλουμε. Τα πρότυπα που πρέπει να γίνουμε εμείς οι ίδιες.

Αν μπορούμε να κρατήσουμε κάτι από όλα αυτά που ακούστηκαν και γράφτηκαν αυτές τις μέρες ας είναι αυτό. Το πόσο έντονα, μαζικά και ανοιχτά μπορέσαμε να πούμε επιτέλους την δολοφονία, γυναικοκτονία. Το έγκλημα «πάθους», έγκλημα έμφυλης βίας. Πριν κάποια χρόνια όσοι χρησιμοποιούσαν αυτούς τους όρους ήταν κάποιοι λίγοι “γραφικοί”, σήμερα όμως αυτές οι λέξεις ευτυχώς έχουν βρει τον δρόμο τους ακόμη και στις σελίδες -έντυπες ή ηλεκτρονικές- των κυρίαρχων μίντια. Το έγραφε χαρακτηριστικά και ένα από τα πλακάτ τις χθεσινής διαμαρτυρίας στο Σύνταγμα για τον φόνο της Καρολάιν. «Πες το με το όνομα του. Γυναικοκτονία». Το Generation Woman μίλησε με την δικηγόρο Αναστασία Γκόνη Καραμπότσου για τον όρο, για την συζήτηση γύρω από αυτόν αλλά και την ουσία του εγκλήματος της γυναικοκτονίας.

Ποιες είναι οι σκέψεις σας για το έγκλημα στα Γλυκά Νερά;

Δυστυχώς επιβεβαιώθηκε το χειρότερο σενάριο. Η εκδοχή που έκανε το στομάχι μας να σφίγγεται. Η δολοφονία της Καρολάιν ήταν μια ακόμη γυναικοκτονία, η οποία τελέστηκε μέσα στο ίδιο της το σπίτι, από έναν άνδρα που αγαπούσε και εμπιστευόταν.

Γιατί γυναικοκτονία και όχι ανθρωποκτονία;

Γυναικοκτονία είναι η δολοφονία γυναικών, νεαρών κοριτσιών και θηλυκών βρεφών για λόγους που συνδέονται με το φύλο τους. Δηλαδή, δολοφονίες των οποίων το κίνητρο είναι το μίσος απέναντι στις γυναίκες, το αίσθημα ιδιοκτησίας που θεωρούν πως έχουν οι άνδρες απέναντι στις ζωές των γυναικών. Ο όρος γυναικοκτονία, «femicide» στην αγγλόφωνη βιβλιογραφία, άρχισε να καθιερώνεται στη φεμινιστική θεωρία στα τέλη του προηγούμενου αιώνα ακριβώς για να αναδείξει τα ιδιαίτερα, τα έμφυλα χαρακτηριστικά του εγκλήματος. Πλέον έχει επικρατήσει διεθνώς.Φυσικά δεν είναι όλες οι ανθρωποκτονίες με θύματα γυναίκες γυναικοκτονίες. Η δολοφονία μιας γυναίκας κατά τη διάρκεια μιας ληστείας, μιας «τυφλής» επίθεσης σε βάρος μέρους του πληθυσμού ή ενός τροχαίου ατυχήματος, περιπτώσεις, δηλαδή, στις οποίες το φύλο του θύματος ήταν «τυχαίο» δεν ανήκουν στην κατηγορία των γυναικοκτονιών.

Πως εξηγείται η άρνηση να υιοθετηθεί o όρος;

Η κριτική που δέχεται ο όρος στην Ελλάδα εμφανίζει, λίγο-πολύ, τα χαρακτηριστικά της κριτικής που έλαβε σε παγκόσμιο επίπεδο. Σε ένα βαθμό πηγάζει από άγνοια των ιδιαίτερων στοιχείων του φαινομένου αλλά συνδέεται κυρίως με μια ευρύτερη αντίσταση στις διεκδικήσεις του φεμινιστικού κινήματος τα τελευταία χρόνια. Λαμβάνοντας κιόλας υπόψη ότι η κριτική διατυπώνεται κυρίως από εκπροσώπους της άκρας δεξιάς με επιχειρήματα σαθρά, χωρίς επιστημονική τεκμηρίωση. Στην περίπτωση του εγκλήματος των Γλυκών Νερών από τα στοιχεία που έχουν δοθεί στη δημοσιότητα σαφέστατα πρόκειται για μια ακόμη γυναικοκτονία. Διεπράχθη από τον σύζυγο του θύματος όταν συνειδητοποίησε πως η Καρολάιν έχει πάρει την απόφαση να φύγει και να διακόψει τη σχέση τους. Δυστυχώς, πρόκειται για την περίπτωση που συναντάμε συχνότερα σε διεθνές επίπεδο, δηλαδή ο δράστης να είναι ο σύντροφος ή σύζυγος (νυν ή πρώην) ο οποίος διαπράττει το έγκλημα όταν αντιλαμβάνεται πως η απειλείται η εγκαθιδρυμένη σχέση εξουσίας εντός της οποίας έχει εγκλωβίσει το θύμα. Πρόκειται για την απόλυτη εκμηδένιση της θηλυκής ύπαρξης, για την υλοποίηση του «ή θα είσαι δικιά μου ή δε θα υπάρχεις».

Υπάρχει ένα προφίλ θύματος και θύτη στις γυναικοκτονίες;

Πολύ συχνά όταν τόσο αποτρόπαια εγκλήματα απασχολούν την κοινωνία και τα βλέπουμε να γίνεται μια προσπάθεια συγκρότησης ενός προφίλ τόσο για τον δράστη όσο και για το θύμα. Η συζήτηση αυτή, πέρα του ότι είναι εντελώς αντιεπιστημονική και παρωχημένη, θεωρώ πως αποπροσανατολίζει πλήρως δημιουργώντας υποψήφιους δράστες και εν δυνάμει θύματα, συνήθως αξιοποιώντας στερεότυπα. Αυτό αποδείχθηκε περίτρανα και σε αυτή την υπόθεση. Ο δράστης ήταν ημεδαπός, ανώτατης εκπαίδευσης, υψηλής κοινωνικής και οικονομικής θέσης, με προσεγμένη εξωτερική εμφάνιση. Ένα «καλό παιδί», υπεράνω κάθε υποψίας. Κάθε άλλο, δηλαδή, από το προφίλ του δράστη έμφυλων εγκλημάτων που προσπαθούν να συγκροτήσουν τα ΜΜΕ. Είναι σαφές πως οι βαθιά ριζωμένες στην κοινωνία πατριαρχικές αντιλήψεις, η τοξική αρρενωπότητα, καθιστούν τη γυναικεία ζωή ως «αφαιρέσιμη», ως λιγότερο άξια. Οι αντιλήψεις αυτές διαπερνούν την κοινωνία μας ακόμη και σήμερα και την διαπερνούν οριζόντια, ανεξαρτήτως καταγωγής και κοινωνικοοικονομικής θέσης.

Τι πρέπει να γίνει για την καταπολέμηση του φαινομένου;

Η κατοχύρωση του όρου σε νομικό επίπεδο αποτελεί σίγουρα ένα πρώτο βήμα. Κυρίως επειδή θα αναγνωριστεί από την πολιτεία, θα πυροδοτήσει τον αντίστοιχο επιστημονικό και δημόσιο διάλογο, θα οδηγήσει σε σχετικές επιστημονικές έρευνες. Η νομοθεσία όμως, είναι μόνο ένα από τα αναγκαία βήματα.

Το σημαντικότερο είναι να υπάρξουν άμεσα μέτρα κοινωνικής πρόνοιας που θα στηρίζουν τις γυναίκες που βιώνουν κάποια μορφή έμφυλης βίας. Με τη δημιουργία και επαρκή στελέχωση Συμβουλευτικών Κέντρων και Ξενώνων φιλοξενίας σε κάθε Δήμο και γειτονιά, με την παροχή δωρεάν ψυχολογικής και νομικής υποστήριξης, τη θέσπιση ειδικού επιδόματος για την οικονομική στήριξη των γυναικών.

Φυσικά είναι καθοριστικής σημασίας να επανεκπαιδευτούμε ριζικά ως κοινωνία. Κυρίως να σταματήσει όλο αυτό το κυνήγι ευθυνών και δημιουργίας ενοχών σε βάρος των γυναικών που ζούμε από πολύ μικρή ηλικία. Η κουλτούρα της βίας με την οποία γαλουχούνται τα αγόρια θα πρέπει να αντικατασταθεί από την εμπέδωση από μικρή ηλικία της έννοιας της συναίνεσης, του σεβασμού στην αυτοδιάθεση του άλλου/ης. Της δημιουργίας ισότιμων σχέσεων ελευθερίας και συντροφικότητας.

Πως θα σχολιάζατε το ότι τα μίντια μιλούν πια για γυναικοκτονία;

Το ότι πλέον ο όρος τείνει να επικρατεί στον δημόσιο διάλογο και στα ΜΜΕ είναι μια μεγάλη κατάκτηση του φεμινιστικού κινήματος. Μέχρι πριν λίγα χρόνια αποτελούσε έννοια άγνωστη σε μεγάλο βαθμό. Ιδιαίτερα μετά από τις μεγάλες κινητοποιήσεις για τη γυναικοκτονία της Ελένης Τοπαλούδη πιστεύω πως έχει γίνει κτήμα μεγάλου μέρους της ελληνικής κοινωνίας, το οποίο αναγνωρίζει πλέον τα χαρακτηριστικά του και αυτό σίγουρα συμβάλει στην αντιμετώπιση. Αν δεν ονοματίσουμε κάτι ως πρόβλημα δε μπορούμε ούτε να το κατανοήσουμε ως τέτοιο αλλά ούτε και να το αντιμετωπίσουμε.

Υπάρχει κάποια πτυχή που δεν έχει επισημανθεί στην υπόθεση των Γλυκών Νερών ;

Ήδη από τον Νόμο 3500/2006 (Για την αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας) το ανήλικο μέλος της οικογένειας ενώπιον του οποίου τελέσθηκε κάποιο αδίκημα ενδοοικογενειακής βίας αντιμετωπίζεται αυτοτελώς ως θύμα. Στην υπόθεση των Γλυκών Νερών, δεν ασκήθηκε δίωξη για το σχετικό αδίκημα και ήδη διαφαίνεται από τις δηλώσεις του κατηγορούμενου πως θα προσπαθήσει να διατηρήσει την επιμέλεια/γονική μέριμνα της ανήλικης Λυδίας.

Το πιο ανησυχητικό όμως δεν είναι ότι διεκδικεί κάτι τέτοιο αλλά πως με τις νέες διατάξεις του νομοσχέδιο για την συνεπιμέλεια αφήνεται ένα σχετικό παραθυράκι που το καθιστά δυνατό, καθώς απαιτείται οριστική απόφαση (απόφαση πρωτοβάθμιου δικαστηρίου) για την αφαίρεση της γονικής μέριμνας. Φυσικά, αυτό είναι αντίθετο στον ίδιο τον Ν. 3500/2006 που ανέφερα αλλά και σε όλα τα διεθνή κείμενα για την προστασία των παιδιών. Είναι τρομακτικό και μόνο που έχει επιτραπεί αυτή η συζήτηση και θα πρέπει να διεκδικήσουμε την κατάργηση αυτών των διατάξεων τώρα.

Σε χώρες της Λατινικής Αμερικής -στις οποίες η γυναικοκτονία έχει ενταχθεί στο νομικό πλαίσιο- όχι μόνο αυτοδίκαια αφαιρείται η γονική μέριμνα από τον γυναικοκτόνο αλλά υπάρχουν συγκεκριμένα μέτρα πρόνοιας για την ψυχολογική και οικονομική αποκατάσταση των οικείων των θυμάτων γυναικοκτονιών και ιδίως των ανήλικων τέκνων μέχρι την ενηλικίωσή τους, γιατί ακριβώς αντιλαμβάνονται πόσο τραυματικό είναι να δολοφονείται η μητέρα ενός παιδιού μπροστά στα μάτια του από τον ίδιο τον πατέρα του.

Η Αναστασία Γκόνη – Καραμπότσου είναι δικηγόρος Αθηνών. Έχει ειδικευτεί στα ζητήματα έμφυλης βίας στην Ισπανία (UNED) και είναι απόφοιτος του μεταπτυχιακού προγράμματος Συγκριτικών Νομικών Σπουδών της Νομικής σχολής του ΕΚΠΑ. Κύρια επιστημονικά της ενδιαφέροντα είναι η διεθνής και ευρωπαϊκή προστασία των δικαιωμάτων των γυναικών, των παιδιών και των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων και οι φεμινιστικές νομικές σπουδές. Στη διπλωματική της εργασία εξέτασε συγκριτικά το αδίκημα των γυναικοκτονιών (femicides) και είναι μέλος της ελληνικής επιτροπής του European Observatory on Femicides.